Kripto’da Vergi Muhasebesi Rehberi: Spot, Vadeli ve Staking Geliri Nasıl Raporlanır?

Kripto’da Vergi Muhasebesi Rehberi: Spot, Vadeli ve Staking Geliri Nasıl Raporlanır?

Kripto varlıklar, 2025’te hem bireysel yatırımcıların hem de kurumların portföylerinde artık “yan unsur” değil, ana sınıflardan biri. Bu büyüme; alım-satım (spot), vadeli işlemler (perpetual/quarterly futures) ve pasif gelir (staking, likit staking, restaking) gibi faaliyetlerin vergiye konu edilme biçimlerini daha kritik hâle getiriyor. Aşağıdaki rehber, çoğu ülkede görülen yaygın muhasebe ve raporlama yaklaşımlarını sadeleştirerek anlatır; ancak kesin yükümlülükler ülkeye göre değişir. Bu nedenle, yıl kapanmadan önce yerel mevzuata hâkim bir mali müşavirden teyit almak en sağlıklı yöntemdir. kriptomagic.com okurları için hazırlanan bu çalışma, operasyonel bir “nasıl yapılır” kılavuzu niteliğindedir.

1) Temeller: Vergiye Tabi Olay (Taxable Event) Nedir?

Birçok ülkede kripto varlıklar para değil, varlık (mal veya menkul kıymet benzeri) olarak ele alınır. Bu perspektifte vergiye tabi olay, kâr/zararın realize olduğu harekettir. En yaygın örnekler:

• Kripto → fiat satış (yerel para birimi karşılığı)
• Kripto → kripto takas (ör. ETH ile SOL almak)
• Kripto ile mal/hizmet satın almak
• Madencilik/staking gibi faaliyetlerden yeni coin elde etmek (çoğu ülkede gelir niteliği doğurabilir)
• Airdrop/validatör ödülü, referans/teşvik ödemeleri (genellikle gelir kabul edilir)

Vergiye tabi olmayan örnekler ise genellikle şunlardır (ülkeye göre istisnalar olabilir): cüzdanlar arası kendi bakiyenizi transfer etmek, cold wallet’a çekmek, zincir üstü bridge ile mülkiyeti değişmeyen yer değiştirme.

2) Kayıt ve Kanıt: Muhasebenin %50’si Veri Disiplini

Vergi muhasebesinde en büyük risk “veri kaybı”. Bir yılda onlarca borsa, yüzlerce işlem ve birden çok cüzdan arasında tutarsızlıklar doğabiliyor. İdeal veri seti:

• İşlem dökümleri (CSV/statement): Tüm borsalar ve cüzdanlar için tarih-saat, işlem türü, miktar, alım-satım fiyatı, ücret (fee), işlem kimliği.
• Kur dönüşümü: Yerel para birimindeki gün kapanış kurları veya işlem anı kuru (yerel kurallara göre), belge ile ispatlanabilir şekilde.
• Ücretlerin sınıflandırılması: Alım-satım ücreti, çekim ücreti, gas bedeli, borçlanma/faiz, fonlama ödemeleri.
• Lot takibi: Hangi coin’i hangi tarihte, kaçtan aldınız? Hangi lotu ne zaman sattınız? (FIFO, LIFO, HIFO, Spesifik Kimlik gibi yöntemler)

Veriyi yıl içinde aylık uzlaştırmak (reconcile) yıl sonunda panik yapmanızı önler. kriptomagic.com editör notu: Büyük hacimli portföyler için işlem sayısını azaltan bir “ana borsa + ana saklama” stratejisi, uzlaştırma süresini dramatik biçimde kısaltır.

3) Maliyet Esası (Cost Basis) ve Lot Seçimi: FIFO mu, HIFO mu?

Kâr/zararın doğru hesaplanabilmesi için maliyet esası şarttır. Yaygın yöntemler:

• FIFO (First-In, First-Out): İlk alınan lot önce satılmış sayılır. Basit ve tutarlı. Yüksek enflasyonlu dönemlerde kârı şişirebilir.
• LIFO (Last-In, First-Out): Son alınan lot önce satılır. Bazı ülkelerde sınırlı veya yasak olabilir.
• HIFO (Highest-In, First-Out): En yüksek maliyetli lot önce satılır; vergi yükünü minimize etmeyi amaçlar. Her ülkede kabul görmeyebilir.
• Spesifik Kimlik: Satışta tek tek hangi lotu sattığınızı belgelersiniz; esnektir, disiplin gerektirir.
• Ortalama Maliyet: Tüm lotlar için ağırlıklı ortalama maliyet kullanılır; bazı bölgelerde menkul kıymet benzeri varlıklarda yaygın.

Önemli: Seçtiğiniz yöntemi yıl boyunca tutarlı uygulayın ve belgelendirin. Yıl ortasında değişiklik, çoğu yerde vergi otoritesinin iznine tabi olabilir.

4) Spot İşlemlerin Raporlanması: Adım Adım

4.1) Satış ve Takas

• Satış (Coin → Fiat): Satış bedeli – ilgili lotun maliyeti – satış ücreti = gerçekleşmiş kâr/zarar.
• Takas (Coin A → Coin B): Birçok ülkede, A’dan çıkış satış, B’ye giriş yeni alım sayılır. Yani, A’daki kazanç/zarar o anda realize olur; B’nin maliyeti, o anki yerel para birimindeki alım bedelidir.

4.2) Ücretlerin (Fee) Muhasebesi

• Alım/satım ücreti: İşlem maliyetine eklenir (alımda cost basis’e, satımda satış bedelinden düşülür).
• Çekim ücreti (withdrawal) / gas: Çoğu yorumda maliyet veya satış gideri gibi davranır; fakat ülkeye göre değişebileceğinden politikanızı baştan belirleyin.
• Bridge/Swap gas’ı: Eğer takasın bir parçasıysa, ilgili satış/giriş işlemiyle eşleştirip maliyet/satış giderine dağıtın.

4.3) Örnek (Basitleştirilmiş)

• 1 Mart’ta 1 ETH’yi 3.000 birim yerel para maliyetle aldınız.
• 10 Nisan’da bu ETH’nin yarısını (0,5) 3.800’den sattınız, 20 birim ücret ödediniz.
  Kâr: (0,5 × 3.800) – (0,5 × 3.000) – 20 = 400 – 20 = 380.
• 20 Mayıs’ta kalan 0,5 ETH’yi SOL’a takas ettiniz (o an ETH 3.200).
  Kâr/Zarar: (0,5 × 3.200) – (0,5 × 3.000) – ilgili ücret = +100 – ücret.
  SOL’un maliyeti: 0,5 ETH’nin yerel para karşılığı (işlem anındaki kur) + ücret.

5) Vadeli İşlemler: Realize/Unrealize, Fonlama ve MTM

Perpetual ve teslimatlı vadeli sözleşmeler, spottan farklı bir vergi akışı yaratır. Temel başlıklar:

5.1) Realize ve Unrealize PnL

• Gerçekleşmiş (realized) PnL: Pozisyonu kapatınca netleşir. Birçok ülkede vergiye esas kârdır.
• Gerçekleşmemiş (unrealized) PnL: Açık pozisyonun kağıt üzerindeki kazanç/zararıdır. Bazı rejimler yıl sonu mark-to-market (MTM) ile bunu vergilendirilebilir kılar; bazıları kılmaz. Politikanızı yerel kurala göre belirleyin.

5.2) Fonlama (Funding) Ödemeleri

• Aldığınız fonlama genellikle gelir, ödediğiniz fonlama gider olarak sınıflanır. Günlük/8 saatlik periyotlarda oluştuğu için, kaydını tarih-saat bazında tutun.

5.3) Ücretler, İskontolar, Sigorta Fonu Etkileşimi

• İşlem ücretleri giderdir.
• Borsa kampanyaları/indirimleri, gelir/gideri netleştirir.
• Likidasyon zararı normalde realize zarardır; bazı bölgelerde kısıtlı mahsup kuralları olabilir.

5.4) Örnek Akış

• 1 BTC long perpetual açtınız. Yıl içinde birkaç kez kapatıp açtınız; her kapanışta realize PnL doğdu.
• Yıl sonunda açık pozisyonunuz varsa:
  • MTM uygulanan rejimde: Kapanış fiyatına göre unrealized da vergisel olaya dönüşebilir.
  • MTM yoksa: Sadece realize PnL raporlanır.
• Yıl boyu +500 birim fonlama aldınız, –300 birim fonlama ödediniz → net +200 birim gelir.

6) Staking ve Likit/Restaking Gelirleri: Gelir mi, Sermaye Kazancı mı?

Staking dünyası 2025’te çok katmanlı: klasik validator staking, merkezi borsada locked/flexible staking, likit staking token’ları (LST), restaking ve LRT’ler.

6.1) Tanıma (Recognition) Zamanı

• Birçok ülkede staking’de ödülün cüzdana geçtiği anda gelir tanınır (fair value).
• Bazı yerlerde satış anına erteleyen yorumlar mevcuttur. Bu noktada yerel mevzuat belirleyicidir.

6.2) Maliyet Esası ve Sonraki Satış

• Ödülü aldığınız günün yerel para değerinde gelir kaydı oluştuysa, aynı tutar coin’in maliyeti olur.
• Daha sonra bu ödülü satarsanız: Satış bedeli – (ilk gelir olarak tanınan miktar) – satış ücreti = sermaye kâr/zararı.

6.3) Likit Staking (LST) ve Restaking

• LST (ör. stETH benzeri) aldığınızda, çoğu yaklaşımda bu bir türev token kabul edilir ve değerinin değişimi satışa kadar vergilenmez; ancak rebase/accumulating mekanikleri günlük gelir doğurabilir.
• Restaking/LRT katmanında, elde edilen teşvik puanları, bonus token’lar ve kampanya ödülleri gelir kategorisine kayabilir. Her bir akışı ayrı etiketleyin.

6.4) Borsa Üzerinden Staking

Merkezi borsalarda “stake” ürünlerinin bazıları teknik olarak borç verme veya müşterek yatırım sözleşmesi özellikleri taşıyabilir. Ürün niteliği, gelirin sınıfını değiştirebilir; sözleşme şartlarını saklayın.

7) Zarar Mahsubu, Taşıma ve “Wash Sale” Tartışmaları

• Zarar mahsubu: Kayıplarınızı aynı yıl içindeki kârlardan düşebilir, artanı gelecek yıllara taşıyabilirsiniz (yerel kurala bağlı).
• Wash sale (yıkama satışı): Menkul kıymetlerde yaygın olan “30 gün içinde aynı/benzer varlığı geri almak” yasağı, bazı ülkelerde kriptoya uygulanır, bazılarında uygulanmaz. Buna özel bir politika belirleyin: ya 30 gün kuralını ihtiyaten uygulayın ya da yerel mevzuatı netleştirin.
• Aynı gün, farklı borsa: Lot eşlemesi her platformda ayrı değil, portföy bazında düşünülmelidir. Bu nedenle tek bir “ana defter” (master ledger) tutmak önemlidir.

8) Kur Dönüşümü ve Raporlama Para Birimi

• Vergi beyannamesi genellikle yerel para üzerinden istenir.
• Dönüşüm için işlem anı kuru veya gün sonu resmî kur kullanımı gerekebilir.
• Tüm dönüşüm kararlarınızı dokümante edin ve tutarlı yürütün.
• Yıl sonu kapanışlarında elinizde tutulan coin’ler için değerleme gerekip gerekmediği ülkeye göre değişir (çoğu rejimde değerleme değil, satışta vergileme söz konusudur).

9) Kurumsal Portföyler: Politika Dokümanı Şart

Kurumsal hazineler, muhasebe politikalarını yazılı hâle getirmeli:

• Sınıflandırma: Spot trading, hedging (doğal koruma vs. türevle koruma), staking gelirleri, airdrop/teşvik.
• Lot yöntemi: FIFO/HIFO/Spesifik kimlik seçimi ve değişiklik prosedürü.
• Fiyat kaynağı: Hangi borsa/indeks, t+0/t+1 kapanış kuralı, veri sağlayıcısı.
• Onay akışı: Kim, hangi limitle işlem açar? Kim kapatır? Kim uzlaştırır?
• Güvenlik ve saklama: Sıcak/soğuk cüzdan oranları, çoklu imza (multisig), yetkilendirme.
• Denetim izi: İşlem günlükleri, adres envanteri, imza politikaları.

kriptomagic.com tavsiyesi: Politika dokümanını yılda en az bir kez güncelleyin; özellikle yeni ürünlere (LRT, RWA token’ları, options vault’ları) giriyorsanız.

10) Yıl Sonu Check-List: Hatasız Beyan İçin 12 Adım

1. Tüm borsa ve cüzdan CSV’leri indirildi mi?
2. Depozito/çekim hareketleri kimliklendirildi mi (kendi cüzdanın mı, başkası mı)?
3. Lot eşlemesi (FIFO/HIFO/Spesifik) tekil mi ve tutarlı mı?
4. Kurlar aynı kaynaktan mı? Dönüşüm yöntemi belgelendi mi?
5. Spot kâr/zarar işlemleri doğrulandı mı?
6. Vadeli realized/unrealized PnL ayrıştırıldı mı? MTM gerekiyorsa uygulandı mı?
7. Fonlama ödemeleri netlendi mi (gelir/gider)?
8. Staking/LST/restaking gelirleri gün-gün tanındı mı?
9. Airdrop/teşvik gelirleri sınıflandı mı?
10. Ücretler/gas gider mi, maliyete mi atıldı? Politika tutarlı mı?
11. Zarar mahsubu/taşıma kurallarına göre optimize edildi mi?
12. Destekleyici belgeler (sözleşmeler, screen-shot, tx id) arşivlendi mi?

11) Sık Yapılan Hatalar ve Kaçınma Stratejileri

• Kripto → kripto takası vergi doğurmaz sanmak: Birçok ülkede doğurur.
• Kendi cüzdanıma transfer ettim, satış yok deyip gas ücretini göz ardı etmek: Gas’ın muhasebe etkisini baştan politize edin.
• Borsa verisi “tamdır” varsaymak: API/CSV’ler eksik olabilir; manuel doğrulama şart.
• Likit staking rebase’lerini atlamak: Günlük/haftalık artışlar gelir doğurabilir.
• Fonlama ve borçlanma faizlerini tek kalemde göstermek: Ayrıştırın (gelir/gider).
• Çoklu borsada lot karmaşası: Tek bir “ana defter” kullanın.

12) Uygulamalı Mini Örnek (Karma Senaryo)

• Spot: Ocak’ta 2 BTC’yi 1.000.000 birim maliyetle aldınız (lot A/B).
  • Mart’ta 1 BTC’yi 1.400.000’den sattınız, 2.000 ücret. FIFO’ya göre lot A satıldı.
  • Kâr: 1.400.000 – 500.000 – 2.000 = 898.000.
• Vadeli: Nisan’da long perpetual açtınız; Mayıs’ta kapatınca +120.000 realize PnL oluştu. Yıl sonunda açık pozisyon yok.
  • Yıl boyu net +10.000 fonlama geliri.
• Staking: Haziran-Aralık arası toplam 0,5 ETH ödül kazandınız; her alım anında yerel para değeri toplam 45.000 olarak gelir kaydedildi.
  • Aralık sonunda bu 0,5 ETH’yi 48.000’e sattınız, 300 ücret.
  • Sermaye kârı: 48.000 – 45.000 – 300 = 2.700.

Yıllık tablo (özet):

• Spot kâr: 898.000
• Vadeli realize PnL: 120.000
• Fonlama geliri: 10.000
• Staking gelirleri (tanıma anı): 45.000
• Staking satış kârı: 2.700
• Toplam vergiye konu brüt (ülkeye göre sınıflandırma değişir): 1.075.700

13) 2025 İçin Operasyonel İpuçları

• Aylık uzlaştırma: Yıl sonunu beklemeyin; her ay dosyaları toplayıp kontrol edin.
• Adres envanteri: Tüm zincirlerde saklama adreslerinizi tek yerde etiketleyin.
• Raporlama yazılımı: Kendi defterinizi tutuyorsanız bile, dışa aktarım yapan bir çözüm ile çapraz doğrulama yapın.
• Yeni ürün uyarısı: Restaking/LRT ve RWA gibi yeni alanlarda sözleşme metinlerini arşivleyin; sınıflandırma için hayati.
• Danışman teyidi: Vergi mevsimi gelmeden, seçtiğiniz lot yöntemi ve kur hesabını yazılı onaylatın.

Son Söz

Kripto varlıkların vergilendirilmesi, tek bir “evrensel” formüle oturmasa da; mükemmel kayıt tutma, tutarlı yöntem ve zamanında uzlaştırma ile büyük ölçüde yönetilebilir. Spot, vadeli ve staking akışlarını ayrı ayrı sınıflandırın; ücretleri, fonlamayı ve rebase’leri kaçırmayın. Gerektiğinde profesyonel destek alarak, hatalı beyan riskini azaltabilir ve vergi yükümlülüklerinizi öngörülebilir kılabilirsiniz. Daha fazla pratik rehber ve güncel piyasa analizleri için kriptomagic.com içeriklerini takip etmeyi unutmayın.