CEX mi DEX mi? Hacim, Likidite ve Ücret Karşılaştırması
Kripto piyasasında işlem yapmak isteyen bireysel ve kurumsal yatırımcıların aklındaki en temel sorulardan biri değişmedi: Merkezi borsalar (CEX) mı yoksa merkeziyetsiz borsalar (DEX) mi? Bu yazıda, 2025’in güncel verileri ışığında hacim, likidite kalitesi, ücret yapıları, ürün çeşitliliği, güvenlik ve regülasyon başlıklarında iki modeli karşılaştırıyoruz. Amaç; kriptomagic.com okuyucularına tarafsız, veri temelli ve uygulamaya dönük bir rehber sunmak.
Tanımlar: CEX ve DEX’i kısaca konumlandırma
CEX (Centralized Exchange): Emir defteri, saklama ve müşteri hizmetleri gibi süreçlerin bir şirket tarafından yönetildiği, genellikle KYC/AML doğrulaması talep eden platformlardır. Ücret modeli çoğunlukla maker/taker yüzdesi ve bazen ek çekim/para yatırma ücretlerinden oluşur.
DEX (Decentralized Exchange): Zincir üzerinde akıllı sözleşmelerle çalışan, kullanıcıların kendi cüzdanlarıyla işlem yaptığı, saklamayı kullanıcıya bırakan yapılardır. Fiyat keşfi genellikle AMM (Automated Market Maker) havuzları üzerinden veya zincir üzeri emir defterleriyle yapılır. Ücretler; havuzun ücret katmanı (ör. %0,01 – %1) ve ilgili ağın işlem (gas) maliyetlerinden oluşur.
2025’te hacim fotoğrafı: Kim önde?
2025’in üçüncü çeyreğinde CEX tarafı, toparlanan piyasa koşullarıyla yeniden ivme yakaladı. Önde gelen merkezi borsalarda spot hacimler Q3’te 5,1 trilyon dolara ulaştı; bu, Q2’ye göre %31,6 artış anlamına geliyor. Pazar payında liderler konumunu korurken, toplam resim CEX’lerin hâlâ mutlak hacim lideri olduğunu gösteriyor.
DEX tarafında ise büyük borsaların (özellikle Uniswap) etkisiyle çeyreklik/mensuel rekor paylar görüldü ve CEX/DEX oranı zaman içinde yukarı yönlü trend gösterdi. Bazı aylarda DEX pazar payının %14+ seviyelerine çıktığı raporlandı; bu, kurumsal ve bireysel tarafta zincir üstü takaslara artan talebe işaret ediyor.
Sonuç: Toplam hacimde CEX önde, ancak DEX büyümesi yapısal ve trend destekli. Bu, uzun vadede DEX’lerin pazar payını artırmaya devam edebileceğini, fakat kurumsal ölçekli akışların hâlen CEX’lerde yoğunlaştığını gösteriyor.
Likidite derinliği ve fiyat kalitesi
CEX’ler: Derin emir defterleri sayesinde büyük tutarlı işlemlerde düşük kayma (slippage) ve daha öngörülebilir yürütme sağlar. Kurumsal blok işlemleri, gelişmiş emir türleri (IOC, FOK, TWAP/VWAP) ve piyasa yapıcı teşvikleriyle desteklenir.
DEX’ler: Likidite havuzlarının derinliği havuza kilitli varlık (TVL), ücret katmanı ve LP’lerin konumlandırmasına bağlıdır. Uniswap v3’ün konsantre likidite mimarisi, sermaye verimliliğini ciddi biçimde artırırken, aralık dışı hareketlerde geçici kayıp (IL) riskini büyütür. Büyük işlemler için, aynı paritede farklı fee tier ve havuz kombinasyonları üzerinden rota optimize eden agregatörler slippage’ı düşürür.
Pratik kıyas: Gün içi yüksek hacimde, CEX daha istikrarlı yürütme sağlarken; belirli paritelerde ve doğru havuzlarda, DEX de oldukça rekabetçi fiyatlar sunabilir. Özellikle stablecoin-stablecoin paritelerinde %0,01–%0,05 gibi düşük DEX ücret katmanları ve güncel düşük gas ortamıyla, küçük/orta boyutlu işlemler çok verimli olabilir.
Ücret yapıları: Maker/Taker vs. Havuz ücreti + Gas
CEX ücretleri: Birçok büyük borsa spot tarafta %0,1 civarı maker/taker ücretinden başlar; yüksek hacim veya VIP statüsünde düşebilir. Bazı kampanyalarda sıfır maker veya seçili paritelerde indirimler görülebilir. Binance gibi platformlarda standart başlangıç noktası %0,1 olarak sunulur ve VIP seviyeleriyle azalır.
DEX ücretleri: Uniswap v3’te yaygın fee tier’lar %0,01, %0,05, %0,30 ve %1’dir. Bu yüzde, takas tutarına doğrudan uygulanır; ayrıca işlem yapılan ağın gas maliyeti eklenir. 2025 sonbaharında Ethereum ana ağında gas ücretleri tarihsel olarak çok düşük seviyelere inerek işlem başına yaklaşık birkaç sent bandına gerilemiştir; token swap’ları için de yaklaşık $0,15 civarı rakamlar raporlanmıştır. Bu tablo, DEX’leri mikro-işlemler ve yüksek frekanslı takaslar için eskisine göre daha elverişli kılıyor.
Kritik nüans: DEX’lerde ücretler pariteye göre değişen havuz katmanına bağlıdır; stablecoin çiftlerinde çok düşük, egzotik/volatil çiftlerde yüksek olabilir. CEX’lerde ise VIP/volume ilerledikçe oransal indirimler netleşir.
Ürün çeşitliliği ve profesyonel altyapı
CEX’ler: Spotun yanında vadeli ürünler, opsiyonlar, marjin, launchpad/earn ürünleri, saklama ve kurumsal servisler gibi geniş bir yelpaze sunar. Ayrıca fiat on-ramp/off-ramp, kart ve banka entegrasyonlarıyla fiat köprüsü sağlar. Büyük borsaların bazıları, opsiyon/lisans tarafında satın almalarla ürün karmasını iyice genişletmektedir.
DEX’ler: Swap ve LP’nin ötesinde perp DEX, RFQ tabanlı çözümler, zincir üstü opsiyonlar ve kredi/veri protokolleriyle hızla çeşitleniyor. L2’ler ve yüksek TPS ağlar, AMM dışı on-chain order book mimarilerini mümkün kılarak profesyonel işlevlere alan açıyor.
Erişim, regülasyon ve vergisel görünüm
CEX tarafında KYC/AML standarttır; bu, hesap güvenliği ve düzenleyici uyum açısından artı yazarken, gizlilik ve bazen erişim esnekliği bakımından eksi olabilir. Kurumsal yatırımcılar, regülasyonlara uyumlu raporlama, faturalama, saklama çözümleri ve müşteri desteği nedeniyle CEX’leri tercih etmeye devam ediyor.
DEX tarafında kullanıcı kendi saklamasını yapar ve cüzdanıyla bağlanır; coğrafi kısıt veya KYC talebi çoğu protokolde yoktur. Bu özgürlük, sorumluluğu da beraberinde getirir: özel anahtar güvenliği, phishing, sahte arayüzler ve onay verilen akıllı sözleşmelere dikkat edilmelidir.
Güvenlik: Saklama riski mi, anahtar riski mi?
CEX güvenliği: Büyük borsalar çok katmanlı saklama, sigorta fonları ve izleme çözümleriyle riskleri azaltır; fakat borsa kaynaklı operasyonel/regülasyonel riskler ve çekim kısıtı ihtimali asla sıfır değildir.
DEX güvenliği: İşlemler akıllı sözleşmeler üzerinden yürür. Kod hataları, yükseltme anahtarları ve oracle manipülasyonu gibi riskler mevcuttur. Buna karşılık banka/borsa riskini azaltır; “not your keys, not your coins” ilkesi geçerlidir. Güvenlik, cüzdan hijyeni (donanım cüzdan, izin yönetimi) ve protokol seçimi (denetlenmiş, battle-tested) ile ciddi ölçüde iyileştirilebilir.
Performans ve ağ maliyetleri: 2025 sonbaharının “düşük gas” dönemi
2025 sonbaharında Ethereum’da ortalama işlem ücretleri doların fraksiyonlarına kadar gerilemiş durumda (günlük ortalama ~$0,01–$0,40 aralığına işaret eden raporlar mevcut). Bu tablo, DEX işlem maliyetlerini tarihi olarak aşağı çekiyor ve L2’lerin zaten düşük olan ücret avantajını daha da büyütüyor. Düşük gas = daha sık/ufak parça işlem, daha ince stratejiler ve LP’ler için daha dinamik yeniden dengeleme anlamına geliyor.
Hangi senaryoda hangisi?
- Büyük blok işlemler & dar spread önceliği: Derin CEX emir defterleri genellikle daha öngörülebilir yürütme sağlar.
- Kendi saklama & coğrafi esneklik: DEX tercihidir; cüzdan → protokol akışıyla kontrol sizde kalır.
- Stablecoin-çiftleri & mikro ücret odaklı işlemler: DEX’te %0,01–%0,05 ücret katmanları ve güncel düşük gas ortamı çok rekabetçi olabilir.
- Fiat köprüsü, geregülasyon ve kurumsal raporlama: CEX altyapısı hâlen daha oturmuş ve hizmet kapsamı geniştir.
- Ürün zenginliği (opsiyonlar, vadeli, earn): Çoğunlukla CEX üstün; DEX tarafı ise perp/opsiyonlarda hızla yetişiyor.
Örnek maliyet kıyası (temsili, güncel yapıları yansıtır)
- CEX spot ücretleri: Başlangıç seviyesinde %0,1 maker/taker, hacim/VIP ile aşağı yönlü esneklik. Promosyonlu paritelerde daha da düşebilir.
- DEX ücretleri: Havuz fee tier + gas. 2025 sonbaharında ana ağda tipik swap gas’ı ~$0,15 civarı raporlanırken, L2’lerde bu daha da aşağı inebilir; stablecoin çiftlerinde %0,01–%0,05 ücret katmanlarıyla toplam maliyet oldukça düşer.
Stratejik bakış: Portföyünüz için karma model
Tek bir kanal kullanmak yerine, karma bir yaklaşım giderek daha mantıklı görünüyor:
- Ana hacim & fiat köprüsü: CEX üzerinde (VIP/indirimlerden yararlanarak).
- Hızlı, küçük tutarlı takaslar: DEX üzerinde (özellikle stablecoin rotalarında ve düşük gas saatlerinde).
- Likidite sağlama (LP): DEX’te seçici ve risk yönetimli (konsantre aralıklar, stable çiftler, otomasyon araçları).
- Güvenlik hijyeni: Donanım cüzdan, izin denetimi, whitelist çekim adresleri, 2FA ve anti-phishing kontrolleri.
- Vergi/raporlama: CEX ekstreleri + zincir üstü muhasebe araçlarıyla konsolide kayıt.
Bu yaklaşım, maliyetleri optimize ederken erişim ve güvenlik risklerini dağıtır; 2025’in düşük gas koşulları da DEX bacağını daha cazip kılar.
2025’in gidişatı: Ne beklemeliyiz?
- CEX tarafında: Hacim büyüklüğü ve ürün çeşitliliği ile liderlik sürüyor. Düzenleyici netlik arttıkça kurumsal akışlar yoğun kalacaktır. Son dönemde büyük satın almalar ve entegrasyonlar, CEX’lerin opsiyon/vadeli derinliğini ve kurumsal tekliflerini güçlendiriyor.
- DEX tarafında: Düşen gas ve agregasyon çözümleri sayesinde kullanıcı deneyimi iyileşiyor. Pay artışı sürebilir; ancak güvenlik, arayüz güvenilirliği ve eğitim kritik başlıklar olmaya devam edecek.
Son söz: Seçim bağlama bağlı
“CEX mi DEX mi?” sorusunun tek doğru cevabı yok; işlem amacınız, tutarınız, hız ve raporlama ihtiyacınız belirleyici. Güncel veriler toplam hacimde CEX üstünlüğüne işaret ederken, DEX’lerin maliyet/verim denklemi özellikle stable çiftlerde ve düşük gas dönemlerinde dikkat çekici derecede kuvvetli. kriptomagic.com olarak önerimiz: her iki dünyanın avantajlarını bir araya getiren, güvenlikten taviz vermeyen hibrit bir işlem mimarisi kurmanız.
