Ethereum 2.0 Sonrası Dönem: Gas Ücretleri ve L2’ler Nereye Gidiyor?
Özet tablo: Merge (PoS) ile başlayan “Ethereum 2.0” yolculuğunun kritik dönemeçlerinden Dencun (EIP-4844) Mart 2024’te aktive edildi ve “blob” veri tipi sayesinde L2’lerin maliyet yapısını kökten değiştirdi. 2025 boyunca L2’lerde alt-cent seviyesine inen ücretler, bazen “blob” alanında talep şoklarıyla dalgalansa da genel trend kalıcı ucuzlama yönünde. OP Stack’in Superchain yükseltmeleri, Arbitrum Stylus ve Base’in 250 Mgas/s ölçek hedefi gibi adımlar, 2026’ya ilerlerken “ucuz ama dolu” L2 blok alanı ekonomisini belirliyor. Ölçek artarken yeni riskler (MEV dinamikleri, blob piyasası sıkışmaları, rollup ücret mekanizmalarındaki yanlış fiyatlamalar) de gündemde.
Dencun ile gelen kırılma: EIP-4844 ve “blob” ekonomisi
Dencun yükseltmesi 13 Mart 2024’te devreye girerek proto-danksharding (EIP-4844) ile L2’lerin L1’e veri yazma maliyetini geleneksel calldata’dan çok daha ucuz “blob”lara taşıdı. Sonuç: L2 işlem ücretlerinde yapısal düşüş ve Ethereum’un “rollup-merkezli” ölçeklenme vizyonunda büyük bir sıçrama.
Ethereum yol haritasında danksharding tam sürümü henüz ufukta olsa da, EIP-4844 ile kurulan geçiş köprüsü (proto sürüm) veri kullanılabilirliğini ucuzlatıp kapasiteyi artırmanın temelini attı. Bu yaklaşımın ayrıntıları ve hedeflenen nihai mimari, resmi kaynaklarda “danksharding” başlığı altında özetleniyor.
“Gas”ın anatomisi: L1 mi, L2 mi, blob mu?
Bugün kullanıcı deneyimini belirleyen üç katmanlı bir maliyet var:
- L2 yerel yürütme (sequencer’ın ücreti),
- L1 veri yayınlama (DA) maliyeti — EIP-4844 sonrası “blob” ile,
- L1 gas koşulları (zaman zaman L2 ücretlerine yansıyan piyasa baskıları).
EIP-4844 ile blob’lar için ayrı bir ücret piyasası tanımlandı; bu, L2’lerin kalabalık L1 calldata pazarından ayrışıp daha öngörülebilir bir maliyet eğrisine kavuşmasını sağladı.
L2 ücretlerinde tarihî düşüş: 2024→2025 fotoğrafı
Dencun’un hemen ardından L2 ücretlerinde %90-99’a varan düşüşler raporlandı; örneğin bazı ağlarda santimin altına inildi. 2024 sonundan 2025’e uzanan dönemde Starknet gibi ağlarda tek işlem başına ortalama ücretler santiler düzeyinde gezindi; L2’lerin L1’e ödediği maliyetlerin takibi de bu düşüşü doğruluyor.
Piyasa verileri ayrıca 2025’te zincir üstü ücret ekonomisinin (tüm ağlar toplam) büyümeyi sürdürdüğünü; ancak Ethereum tarafında L2’lerin payının hızla arttığını gösteriyor.
Blob piyasası: Ucuz ama her zaman sakin değil
Yeni “blob” alanı ucuzladı ama talep şokları olduğunda, blob ücretlerinde sıçramalar yaşanabildi. Örneğin 2024’te “blobscriptions” denemesi, blob ücreti piyasasında ilk stres testini oluşturdu. 2025’te yayımlanan akademik çalışmalar da blob piyasasında darboğaz anları ve verimsiz blok paketleme kaynaklı göreli ücret kayıplarını belgeledi. Genel resim: Ucuzluk kalıcı, ancak zirve anlarında geçici dalgalanmalar mümkün.
Not: 2025’te kapasite ve hedef blob sayısı konusunda yapılan ayarlamaların (ör. blok başına hedefi artırma) dalgalanmayı azalttığına dair pazar notları ve raporlar yer aldı. Bu da ileriye dönük öngörülebilirliği güçlendiriyor.
L2 ekosistemi büyüyor: Superchain, Stylus, Base ve ötesi
- OP Stack / Superchain: 2025 yazında ana ağda aktive edilen yükseltmeler, OP ekosisteminde çoklu ağların birlikte çalışabilirliğini güçlendirirken, toplam kapasite ve protokol tutarlılığı açısından da önemli. Ekosistemin haftalık güncellemeleri ve yol haritası, 2025’in ikinci yarısında ivmenin korunduğunu gösteriyor.
- Arbitrum Stylus: 2024 Eylül’de ana ağda kullanıma açılan Stylus, Rust/C-uyumlu zekâ ile EVM yanında yüksek performanslı yürütmeyi hedefliyor; geliştirici deneyimindeki bu sıçrama, uygulama çeşitliliğini artırarak ücret başına değer metriğini iyileştiriyor.
- Base’in ölçek hedefi: 2025 vizyonunda 250 Mgas/s kapasiteye ilerleyen Base, “alt-cent” işlem ücretlerini kalıcı hâle getirmek ve tam ölçekli bir on-chain ekonomi için istemci/DA iyileştirmelerine odaklanıyor.
Pazar istatistikleri, 2025 içinde L2 işlem sayılarının milyonları zorladığını, TVL’nin onlarca milyar dolara ulaştığını ve bazı ağların günlük gelirde öne çıktığını ortaya koyuyor. Bu “gelir = sürdürülebilirlik” denklemi, L2’lerin sırf ucuz değil aynı zamanda ekonomik olarak ayakta kalabilen altyapılar hâline geldiğini ima ediyor.
2026’ya doğru: Danksharding tam sürüm ve “katmanlı” ücret piyasaları
Ethereum’un ilerleyen aşamalarında tam danksharding ve olası “katmanlı/çok boyutlu ücret piyasaları” (ör. blob alanı için bant genişliği açık artırmaları) konuşuluyor. Amaç, blob alanını daha esnek ve verimli fiyatlayıp aşırı talep anlarında dahi ücretlerin öngörülebilir kalmasını sağlamak. Bu başlık, 2026’ya kadar L2 ücret trendlerinin daha stabil bir koridora girmesinde belirleyici olabilir
Yeni risk başlıkları: MEV, fiyatlama saldırıları ve finalite gecikmeleri
Ölçek artarken riskler de evriliyor:
- L2’de MEV dinamikleri: 2025 tarihli bir çalışma, Base ve Optimism’de “optimistic MEV” türü işlemlerin blokları sürekli dolu tuttuğunu; üstelik bu işlemlerin toplam gas tüketiminde yüksek paya ulaşabildiğini ortaya koyuyor. Bu, ucuz ücret + yoğun blok ikilisinin kalıcılaşabileceğine işaret.
- Rollup ücret mekanizmaları ve saldırı yüzeyi: Bir başka 2025 çalışması, bazı rollup’ların işlem ücret mekanizmalarındaki yanlış fiyatlamaların DA doyurma (blob alanını verimsizce doldurma) ve prover zorlayıcı (kanıt üretimini pahalılaştırıp finaliteyi geciktirme) saldırılarına kapı aralayabildiğini gösteriyor. Bulgular, saatlik düşük maliyetli DoS risklerine kadar uzanıyor ve çok boyutlu TFM tasarımlarının önemine dikkat çekiyor.
- Blob piyasası verimsizlikleri: Erken dönem analizleri, bazı dönemlerde suboptimal paketleme sebebiyle göreli ücret kayıplarına işaret etti. İyileştirme odağı: paketleme algoritmaları, hedef/limit ayarları ve ağlar arası zamanlama koordinasyonu.
Çıkarım: L2’ler ucuzladı ve ölçeklendi; şimdi odak, adil sıralama, doğru fiyatlama ve güvenli finalite üzerinde.
“Ucuz L2” çağı iş modellerini nasıl değiştiriyor?
- Perakende ve mikro ödemeler: Oyun-içi ekonomiler, sosyal token işlemleri, sürekli küçük ödemeler artık ekonomik.
- Borsa ve cüzdanlar: CEX→L2 köprüleri, L2-yerel listelemeler ve L2-odaklı kampanyalar daha mantıklı; kullanıcı, L1’de yüksek gas yerine L2’de işlem yapmaya yönlendiriliyor.
- Kurumsal/RWA akımları: Verinin ucuz yayınlanması, RWA ve kurumsal süreçlerde zincir üstü iş akışlarının genişlemesini destekliyor.
- DApp tasarımı: Ekipler, “kullanıcıyı L2’ye alın, L1’i arka planda minimal kullanın” mimarisini benimsiyor.
Bu eğilimler, 2025 ücret projeksiyonlarındaki büyümeyi de besliyor: zincir üstü toplam ücretler 2025’te ~19,8 milyar $ düzeyine koşarken, büyümenin önemli kısmı uygulama-odaklı kullanımdan geliyor.
Türkiye’de kullanıcılar ve projeler için pratik yol haritası
- Varsayılan L2 deneyimi: Uygulamalarınızda L2 girişini varsayılan yapın; L1 yalnızca finalite/yerleşim katmanı gibi görünsün.
- Ücret şeffaflığı: Blob piyasasındaki ani talep şoklarına karşı dinamik ücret uyarıları (ör. “şu an ücret x-y aralığında”) ekleyin.
- Likidite ve köprü deneyimi: CEX çıkışları için Base/OP/Arbitrum gibi L2 hedeflerini vurgulayın; fiat→L2 on-ramp’leri ön plana çıkarın.
- MEV ve adil sıralama: DEX/aggregator geliştiricileri için, L2-özel MEV modellerine (ör. “optimistic MEV” etkisi) dayanıklı tasarımlar yapın.
- Güvenlik bütçesi: Rollup ücret mekanizması (TFM) ve kanıt üretim altyapınız için stres testleri planlayın; bilinen yanlış fiyatlama açıklarına karşı çok boyutlu fiyatlama ve rate-limit politikaları uygulayın.
2025-2026 senaryoları: “Alt-cent” kalıcı mı, yoksa sıkışma geri mi gelir?
Baz senaryo:
- Base/OP/Arbitrum gibi genel amaçlı L2’lerde alt-cent ücretler büyük ölçüde korunur; Superchain benzeri çok-ağlı mimariler birlikte çalışabilirliği büyütür. Geliştirici verimliliği (Stylus gibi) işlem başına değer üretimini artırır.
Risk senaryosu:
- Popüler kampanyalar (“mint sezonları”), yoğun arb akınları veya veri-yoğun uygulamalar blob piyasasını dönemsel sıkıştırır; ücretlerde kısa süreli sıçramalar görülür. Paketleme/ücret ayarları ve hedef blob kapasitesindeki artışlar bu şokları sönümlese de, “ucuz ama her zaman ucuz” bir evren garanti değildir.
İyimser senaryo:
- Danksharding tam sürüm ve/veya katmanlı ücret piyasalarıyla blob alanı daha ince ayarlı hale gelir; L2 blokları daha öngörülebilir fiyatlandırılır ve alt-cent kalıcılığı güçlenir.
Sonuç: L2’ler “nerede” değil, “her yerde”
“Ethereum 2.0 sonrası” tartışması artık yalnızca L1 gas grafiğine bakmak değil; L2 ekonomisinin büyüklüğünü, blob piyasasının davranışını, MEV ekolojisini ve birlikte çalışabilirlik yükseltmelerini okumayı gerektiriyor. Bugünkü veriler, L2’lerin kalıcılaşan ucuzluğu ve yüksek doluluk dengesiyle, geliştiriciler ve kullanıcılar için yeni bir standart oluşturduğunu söylüyor. 2026’ya doğru danksharding ve ücret piyasası inovasyonları, bu standardı daha da sağlamlaştırabilir.
