Layer-2 Karşılaştırması: Arbitrum, Optimism, Base ve Diğerleri
Ethereum 2025’te ölçeklenme yarışını nihayet “kullanıcı deneyimi” seviyesinde hissettiriyor. EIP-4844 (proto-danksharding) ile blob veri maliyetlerinin düşmesi, L2’lerde ücret ve tıkanıklığı ciddi biçimde azalttı; sonuç, daha hızlı uygulamalar, kurumsal ilgi ve geliştirici göçü. Bu yazıda Arbitrum, Optimism (OP Mainnet), Base ve ZK odaklı rakipler (zkSync, Starknet) arasında teknoloji, güvenlik, maliyet, ekosistem ve kurumsal benimseme açısından okunabilir bir karşılaştırma sunuyoruz. Amaç; kriptomagic.com okurlarına yatırım/ürün geliştirme kararlarında gerçek zamanlı ve SEO uyumlu bir çerçeve vermek.
1) Pazar Görünümü: TVL/TVS Tablosunda Kim Önde?
En güncel L2BEAT verileri, Arbitrum One’ın toplam güvence altındaki değerde (TVS/TVL) liderliğini sürdürdüğünü; Base’in hızla ikinciliğe yerleştiğini ve OP Mainnet’in üçüncü sırada olduğunu gösteriyor. Bu sıralama, sermaye ve uygulama yoğunluğunun hangi ağa aktığını göstermesi bakımından kritik.
- Arbitrum One: TVS lideri; DeFi likiditesi ve dApp çeşitliliği yüksek.
- Base: Hızlı yükseliş; kurumsal/ana akım köprüler (Coinbase ekosistemi) sayesinde işlem sayısı ve proje lansman hızında avantaj.
- OP Mainnet (Optimism): Superchain vizyonu ile yatayda genişleyen bir “L2-ler ağı” stratejisi izliyor.
Not: Bu tablo, yalnızca bir “büyüklük” resmi sunar; ücret/performans/güvenlik mimarisi gibi kalite metriklerini tek başına açıklamaz.
2) Teknoloji Temeli ve Yol Haritaları
Arbitrum: Nitro + Stylus ile Multi-VM Dönemi
Arbitrum, Optimistic Rollup mimarisi üzerinde, Nitro yığınına gelen Stylus yükseltmesiyle EVM’e eş-seviye bir WASM VM ekledi. Geliştiriciler artık Solidity yanında Rust/C/C++ ile de akıllı sözleşme yazıp EVM sözleşmeleriyle yerel etkileşim kurabiliyor; bu, hesaplama yoğun yeni use-case’lerin (oyun, sosyal, DePIN, sıfır ücretli mikro-işlemler) önünü açıyor.
Arbitrum’ın ihtilaf çözümü, interaktif fraud-proof süreciyle çalışıyor; 2025’te tartışılan/ilerletilen BoLD protokolü izin gerektirmeyen doğrulama hedefiyle güvenlikte bir seviye yükseltmeyi amaçlıyor. (Topluluk yönetişim adımları ve teknik dokümantasyon bu geçişi destekliyor.)
Optimism: OP Stack ve Superchain Vizyonu
Optimism, standartlaştırılmış OP Stack ile çoklu ağların ortak bir çatı altında birlikte çalıştığı Superchain’i inşa ediyor. 2024’te etkileşimli fault-proof sisteminin OP Mainnet’te aktif edilmesi, teknik merkezîyetsizleşme yolunda kritik bir adımdı; 2025’te OP Stack kullanan yeni ağların açılmasıyla parça parça tek bir “işletim sistemi” görünümü güçlendi. L2BEAT’in OP Mainnet sayfası OP’nin fraud-proof mantığı, veri kullanılabilirliği ve yükseltme yetkileri gibi güvenlik parametrelerini şeffaflaştırıyor; bu da kurumsal tarafta risk değerlendirmesi için faydalı.
Base: OP Stack Üzerinde, “Ana Akım” Köprüsü
Base, teknik olarak OP Stack tabanlı; fakat Coinbase dağıtım gücü sayesinde “Web2 kullanıcılarının Web3’e** giriş kapısı**” gibi işliyor. 2025 Q3’te işlem hacmi ve kullanıcı artışıyla gelir tarafında pozitif sinyaller geldi; şirket Base’i “#1 L2” konumlandırmasıyla öne çıkarıyor. Bu, geliştiriciler için ürün-pazar uyumu ve dağıtım açısından benzersiz bir kaldıraç.
ZK Cephe: zkSync ve Starknet
zkSync, 2024’ten itibaren Boojum kanıtlama sistemi ve ZK Stack ile yüksek TPS/düşük birim kanıtlama maliyeti hedefini belirledi; 2025 sonuna yönelik agresif maliyet/performans hedefleri paylaşıldı. Starknet tarafında Cairo 1.0/Sierra ile geliştirici deneyimi ve güvenlik artırıldı; STARK tabanlı kanıtlarla uzun vadeli ölçeklenebilirlik vizyonu korunuyor.
3) Ücretler, TPS ve 4844 Sonrası Dinamikler
EIP-4844 ile blob taşıyan işlemler L2 veri maliyetini düşürdü; bu, L2 ücretlerini büyüklük sıçramasıyla aşağı çekti. Akademik/teknik değerlendirmeler, kullanım artışı + ücret düşüşü yönünde net kanıtlar sunuyor.
- Arbitrum/OP/Mainnet zincirlerinde günlük ortalama ücretler önceki yıla göre ciddi azaldı; kullanıcı tarafında mikro-işlem uygulamaları (sosyal, oyun) için eşik düşüyor. (Genel ilke ve mekanizma 4844 ile açıklanır.)
- ZK zincirlerinde (zkSync, Starknet) kanıt üretim/verifikasyon maliyet eğrisi farklı; uzun vadede yük altındaki finalite ve MEV mimarisinde avantaj beklentisi korunuyor.
Özet: 4844 sonrası dönemde “ucuz işlem = tek başına farklılaşma değil.” Düşük ücret artık norm; farklılaşma güvenlik yükseltmeleri, VM esnekliği ve dağıtım gücü üzerinde.
4) Güvenlik ve Yükseltme Felsefesi
- Arbitrum: İnteraktif fraud-proof ve BoLD vizyonu ile izin gerektirmeyen doğrulama hedefine ilerliyor. Stylus ile Multi-VM mimarisinin kanıt ve ihtilaf süreçleri net dökümante edilmiş durumda.
- Optimism (OP Mainnet): Fault-proof sistemi aktif; Security Council ve yükseltme süreci şeffaflık notlarıyla izlenebiliyor. Superchain yaklaşımı, zincirler arası güncelleme/standartlaşma hızını artırırken yönetişim risklerini de gündeme getiriyor.
- Base: OP Stack’in güvenlik modelini miras alırken, kurumsal uyum ve operasyon tarafında Coinbase standardını taşıyor; bu da kurumsal entegrasyonlarda algı riskini düşürüyor. (Q3’25 belgesi Base’in ölçek ve maliyet odaklı büyümesini vurguluyor.)
- ZK’ler: Kriptografik kesinlik (validity proofs) ile hata ispatına gerek duymayan bir güvenlik modeli; zincirler arası finalite ve veri kullanılabilirliği tartışmaları uzun vadede ZK lehine dönebilir.
5) Ekosistem ve Geliştirici Deneyimi
- Arbitrum: DeFi yerleşimi güçlü; Stylus ile Rust/C++ kapısı açılması performans kritik uygulamalara cazibe yaratıyor. Geliştirici kaynağı ve örnek depoları hızla büyüyor.
- Optimism: OP Stack modülerliği ve Superchain; yeni L2’lerin “tak-çalıştır” şekilde katılabildiği bir platform stratejisi. Ekosistem kararları, kolektif teşvikler ve yönetişim ile güçleniyor.
- Base: Coinbase dağıtımı sayesinde on-ramp/off-ramp, cüzdan ve ana akım kullanıcı akışı avantajı; bu, girişimlerin ilk 100 bin kullanıcıyı daha hızlı yakalamasına yardım ediyor. (Şirket raporları ve haber akışı bu ivmeyi teyit ediyor.)
- zkSync/Starknet: Yeni diller ve araç zinciri (Cairo 1.0/Sierra; zkSync’in ZK Stack’i) ilk öğrenme eşiğini yükseltse de uzun vadeli performans ve güvenlik arayan ekipleri cezbediyor.
6) Kurumsal ve Regülasyon Etkisi
ABD’de 2025 yazında hızlanan regülasyon tartışmaları ve stabilcoin çerçevesi, kurumsal zincir seçimini doğrudan etkiliyor. Base’in kurumsal söylemi ve Coinbase’in finansal sonuçlarında Base’e dair pozitif notlar, ana akım entegrasyon hikâyesini destekliyor. Daha geniş finansal altyapı bağlamında stabilcoin kullanımındaki artış, L2 ağlarında ödeme/yerel ticaret senaryolarının ölçeklenmesini hızlandırıyor.
7) Uygulama Türüne Göre Ağ Seçimi (Hızlı Rehber)
- DeFi/Likidite merkezli protokoller: Arbitrum & Base — derin likidite ve kullanıcı akışına dayalı hızlı büyüme. (Arbitrum DeFi’nin genişliği; Base’te ana akım kullanıcı trafiği.)
- Çok-ağlı kurgu ve zincirler arası ürünler: Optimism Superchain — ortak yığın ve birlikte çalışabilirlik.
- Hesaplama-yoğun (oyun, sosyal, DePIN) / dil esnekliği: Arbitrum Stylus — Rust/C++ ile düşük maliyetli compute.
- Finalite/kanıt odaklı use-case’ler, uzun vadeli ZK stratejisi: zkSync / Starknet — validity proofs ile kesinlik ve yeni geliştirici araçları.
8) Maliyet & Performans Kıyaslamasını Nasıl Okumalı?
- Ücretler: 4844 sonrası blob pazarındaki oynaklık dönemsel değişebilir; “ortalama ücret” tek başına karar verdirici değildir. Mimari (OP vs ZK) ve veri kullanılabilirliği stratejisi belirleyicidir.
- TPS/İşlem hacmi: Ham TPS iddialarını gerçek uygulama trafiği ve blok doluluk/kanıt süresi ile birlikte değerlendirin. (zkSync Boojum ve yeni mimari hedefleri agresif; fakat gerçek dünyadaki verim, uygulama karışımına bağlı.)
- Köprü/çıkış süreleri: OP rollup’larda 7 günlük çekim süresi sıkça görülen bir tasarım seçimidir; likidite köprüleri ya da hızlı çekim hizmetleri ile pratikte yumuşatılır. (Teknik ayrıntılar ağ dokümantasyonlarında belirtilidir.)
9) 2025’in Gündemi: Neler “Fark” Yaratıyor?
- VM Esnekliği (Arbitrum Stylus): EVM + WASM ikilisinin geliştirici üretkenliğine etkisi. Oyun/sosyal gibi yüksek hesaplama isteyen dikeylerde killer app potansiyeli.
- Superchain Etkisi (Optimism): OP Stack standardizasyonu, ağlar üstü güncelleme ve güvenlik senkronizasyonu; işletim sistemi benzetmesi.
- Dağıtım Kaldıracı (Base): Coinbase uçtan uca kullanıcı akışıyla ilk milyon kullanıcıya giden kısa yol.
- ZK Sıçraması: zkSync/Starknet’in kanıt maliyeti ve finalite alanındaki ilerlemeleri, L2’ler arası farklılaşmayı büyütüyor.
Sonuç: “Tek Doğru L2” Yok; Ürün Stratejinize Göre Seçin
- Likidite + geniş dApp havuzu istiyorsanız: Arbitrum halen birincil adres. Stylus ile yeni performans alanları açılıyor.
- Kurumsal uyum + ana akım dağıtım arıyorsanız: Base; on-ramp, cüzdan ve marka güveniyle ayrışıyor.
- Birlikte çalışabilir çok-ağlı mimari için: Optimism / OP Stack ile Superchain yaklaşımı.
- Kriptografik kesinlik ve uzun vadeli performans önceliğinizse: zkSync/Starknet yönüne bakın.
kriptomagic.com olarak önerimiz:
- Hedef kullanıcınızı ve işlem sepetinizi (değer, sıklık, gecikme toleransı) çıkarın.
- L2’leri güvenlik yükseltme takvimi, geliştirici araçları, likidite ortaklıkları ve dağıtım kanallarına göre puanlayın.
- Çok-ağlı bir stratejiyle ilk dağıtımı bir ağda başlatıp, ikincil ağ için hazır bekleyen modüler bir mimari kurun.
