Özet: Layer-3 (L3) yaklaşımı; uygulamaya özel mantığı L2’lerden ayırıp maliyet ve hızda yeni bir eşik açarken, bunun arkasındaki itici güç ise modüler mimari ve veri erişilebilirliği (data availability/DA) katmanlarıdır. Bu yazıda Celestia ve EigenDA’nın farklarını, L3’lerin pratikte nasıl kurulduğunu ve geliştiricilerin neden L3/L2+DA kombinasyonlarına yöneldiğini kriptomagic.com okuyucuları için derinlemesine inceliyoruz. (kriptoMAGIC)
Giriş: Neden Layer-3?
Blockchain ekosistemi, “her şeyi tek zincirde çözmeye çalışan” monolitik tasarımdan, işi parçalara bölen modüler tasarıma geçişini hızlandırdı. Konsensüs, yürütme (execution), yerleşim (settlement) ve veri erişilebilirliği (DA) gibi bileşenleri ayrıştırmak; hem maliyeti aşağı çekiyor hem de farklı kullanım senaryolarına optimize çözümler üretmeyi sağlıyor. Layer-2 rollup’lar bu dönüşümün ilk büyük adımıydı. Şimdi ise Layer-3 katmanı, L2’lerin üzerinde daha da özelleşmiş, yüksek verimli ve uygulamaya odaklı bir ölçek katmanı olarak öne çıkıyor: oyunlar, yüksek frekanslı DeFi, sosyal graf uygulamaları, kurumsal yan zincirler ve daha fazlası.
Bu yeni düzende DA katmanları belirleyici bir kaldıraç sunuyor. L2/L3’lerin verisini daha ucuz ve yüksek bant genişliği ile yayımlayabilmesi; maliyet/fiyatlandırma modelini ve kullanıcı deneyimini doğrudan etkiliyor. Tam da bu yüzden Celestia (zincir tabanlı DA) ve EigenDA (hizmet/komite tabanlı DA) bugün en çok tartışılan iki seçenek.
Modüler Mimari Kısa Özeti: DA Neyi Çözüyor?
Rollup’lar güvenliği genellikle Ethereum’dan devralır; ancak veri erişilebilirliği maliyet ve hızın kritik darboğazıydı. EIP-4844 (“blob”lar) bu maliyetleri düşürdü ama geliştiriciler daha da esnek, bağımsız ve yüksek bant genişlikli harici DA katmanlarına yöneliyor. DA, blok verisini herkes için hızlı, ucuz ve kanıtlanabilir şekilde erişilebilir kılar. Böylece L2/L3, daha az tıkanıklıkla TPS’i artırır, gaz ücretlerini düşürür ve uygulamaya özel optimizasyonlara alan açar.
Celestia Nedir? (Blok Alanını Modülerleştiren DA Zinciri)
Celestia, yalnızca konsensüs + DA sağlayan, uygulama yürütmesini rollup’lara bırakan ilk büyük modüler zincirdir. Örnekleme (data availability sampling) sayesinde büyük bloklarda bile hafif istemciler verinin gerçekten yayımlandığını doğrulayabilir. 2023 ana ağ lansmanından beri gelen yükseltmelerle Celestia, blok süresini kısaltıp veri bant genişliğini artırmaya odaklandı; 2024 sonundaki “Ginger (v3)” güncellemesi, 12 s → 6 s blok zamanı ile verimliliği ikiye katladı ve daha büyük bloklara hazırlık yaptı.
Celestia’nın geliştiriciler için önemli bir parçası Blobstream: Celestia’daki veri köklerini (data roots) Ethereum’a tek yönlü aktaran, varlık köprüsü olmayan ve EVM tarafında hafif istemci mantığıyla çalışan bir köprü. Bu mekanizma, Ethereum üstünde konuşlanan rollup’ların Celestia DA’dan akış halinde yararlanmasına imkân tanıyor; güncelleme aralıkları zincirden zincire değişebilse de düzenli kadansla ilerliyor.
Kısaca Celestia, zincir tabanlı bir DA: kendi düğümleri, kendi konsensüsü ve modüler vizyonuyla rollup’ların verisini taşımaya odaklı.
EigenDA Nedir? (Restaking Güvencesiyle Hizmet Tabanlı DA)
EigenDA, EigenLayer ekosistemi üzerinde çalışan, hizmet/komite tabanlı bir DA katmanıdır. Temelde, Ethereum üzerindeki restaking (yeniden stake etme) modelinden ekonomik güvenlik devralır; böylece yüksek bant genişliği ve düşük birim maliyet hedefler. Resmî dokümantasyon, EigenDA’nın mainnet’te olduğunu belirtir; EigenCloud vitrininde geliştiriciler için “cloud-grade throughput” vurgusuyla 50 MB/s seviyesinde bant genişliği hedefi/ifadesi öne çıkar. Bu tür veriler, yüksek trafikli uygulamalarda blok veri yazımını rollup’lar için oldukça ucuz ve hızlı kılmayı amaçlar.
Ekosistem entegrasyonları da hızla çoğalıyor. Örneğin Arbitrum’un Orbit çerçevesiyle EigenDA entegrasyonu, Orbit tabanlı L2/L3 zincirlerinin daha düşük ücret ve daha yüksek hacimle çalışmasına imkân tanıyacak şekilde duyurulmuştu. Ayrıca bazı ağlar (ör. Mantle) 2025 güncellemelerinde EigenDA etkinleştirmeyi yol haritasına aldı; bu, DA seçiminin artık “temel mimari kararı” haline geldiğini gösteriyor.
Özetle EigenDA, hizmet/komite modeliyle işletilen, yüksek throughput ve ölçeklenebilir maliyet odaklı bir DA katmanı.
Celestia vs EigenDA: Mimaride Temel Farklar
- Güvenlik-Kaynak Modeli:
- Celestia: Zincir tabanlı; kendi konsensüsü ve doğrulayıcıları ile güvenliği sağlar.
- EigenDA: Ethereum güvenliğini restaking üzerinden “paylaşılan güvenlik” olarak devralır.
- Mimari Felsefe:
- Celestia: “Minimal zincir, maksimum DA” yaklaşımıyla modüler zincir paradigmasını savunur.
- EigenDA: Hizmet yaklaşımıyla “birden çok L2/L3 için yüksek bant genişlikli DA” sunar.
- Performans ve Maliyet:
- Celestia: Zincir yükseltmeleri, blok süresi ve blok boyutu gibi parametrelerle anlatılır; Blobstream ile Ethereum tarafına bağlanır.
- EigenDA: Pazarlama/dokümantasyonda 50 MB/s throughput gibi iddialı hedefler öne çıkar; Orbit entegrasyonları ile pratikte kullanım alanı genişler.
Her iki yaklaşım da L2/L3 tasarımcısına esneklik kazandırır. Tercih; güvenlik kabulü, maliyet profili, yürütme yığını (OP Stack, ZK Stack, Arbitrum Nitro/Orbit, Polygon CDK vb.), ekosistem araç zinciri ve yönetişim gibi kıstaslara göre yapılmalıdır. (kriptoMAGIC)
Layer-3’ler Pratikte Nasıl Kuruluyor?
Bugün L3’ler ağırlıkla iki yoldan çıkıyor:
- Rollup-as-a-Service (RaaS) veya resmi framework’ler:
- Arbitrum Orbit ile geliştiriciler, L2 veya L3 rollup’larını görece kısa sürede açabiliyor; wasm (Stylus) desteği, köprü altyapısına hızlı erişim ve EIP-4844 blob optimizasyonlarıyla maliyeti düşürmek mümkün. Orbit belgeleri, pratik adımlarla rollup kurulumunu anlatıyor.
- DA Seçimi ve Entegrasyon:
- L3, yürütme yığını seçildikten sonra Celestia gibi zincir tabanlı DA’yı Blobstream ile, ya da EigenDA gibi hizmet tabanlı DA’yı Orbit/OP Stack entegrasyonları üzerinden tak-çıkar (plug-and-play) mantığıyla kullanabiliyor.
Sonuç: L3’ler, L2’lerin güvenliğini devralıp, uygulamaya özgü mantığı ayrı bir katmanda çalıştırarak gecikmeyi azaltma, gazı düşürme ve kullanıcı deneyimini iyileştirme hedefler.
Maliyet (Gas) Denklemi: Neden DA Katmanı Belirleyici?
Rollup maliyetinin büyük kısmı veri yayımını içerir. EIP-4844 sayesinde Ethereum üzerinde veri “blob”ları daha ucuza yazılıyor; ancak yüksek hacimli uygulamalarda harici DA katmanına kaymak, sınır maliyetini daha da aşağı çekebiliyor.
- Celestia seçilirse: Blok alanı zincir üstü garantiyle, geniş bant ve örneklemeli doğrulama avantajıyla gelir. Yükseltmeler (blok süresi, blok boyutu artışı) verimliliği artırır.
- EigenDA seçilirse: 50 MB/s gibi yüksek throughput hedefleri ve restaking kaynaklı ekonomik güvenlik; yüksek trafikli uygulamalar için cezbedici bir maliyet/performans profili sunar.
Bu yüzden oyun içi mikro işlemler, order-book DEX’ler, sosyal feed akışları, reklam/etkileşim yoğun dApp’ler gibi senaryolarda DA seçimi, doğrudan iş modeli ve birim gelir hesaplarını etkiler. (kriptoMAGIC)
Güvenlik Varsayımları: “Hangi Riskleri Kime Yüklüyoruz?”
- Celestia: Güvenlik, Celestia doğrulayıcı seti + veri örnekleme güvenliğine dayanır. Ethereum ile bağ Blobstream gibi köprü/taahhüt mekanizmaları üzerinden kurulur. Nihai yerleşim/uyuşmazlık çözümü için hâlâ Ethereum’a yaslanan L2/L3 tasarımları tercih edilebilir.
- EigenDA: Güvenlik, Ethereum doğrulayıcılarının restake ettiği ekonomik teminattan ve hizmet doğrulama/denetim mantığından gelir. Burada risk, komite/hizmet güvenliği ve slashing/ceza mekanizmalarının etkinliğine ilişkin varsayımlara bağlanır. (Resmî dokümantasyon: mainnet çalışır durumda.)
Her iki modelde de köprüler, doğrulama istemcileri ve veri örnekleme kritik. Geliştiriciler; hata modları, kesinti riski, operatör çeşitliliği ve yönetişim üzerinde net politika belirlemeli.
Performans ve Ürün Deneyimi: L3 Ne Kazandırır?
- Uygulamaya özel gaz politikaları: Oyun, DeFi ya da sosyal uygulamalar için farklı ücret piyasaları ve batching stratejileri.
- Hızlı finalite/iş akışı: Yürütme katmanında özelleştirme ile kullanıcı deneyimini akıcı kılma.
- Donanım ve indeksleme özgürlüğü: L3, operatör/gözlemci düğümler için ayrı bir kaynak planlaması yapmanıza izin verir.
- Dikey entegrasyon: Cüzdan, RPC, indeksleyici, saklama, analitik ve veri pipeline’ları L3’e uygun paketlenebilir.
Bu kazanımlar, DA katmanı seçimiyle birleştiğinde anlamlıdır. Örneğin Orbit + EigenDA ile L3 kurup Ethereum’a köprüleyen bir ekip, yüksek bant genişliği ve düşük gaz hedefleyebilir; Celestia + Blobstream ile tasarlanan bir L3 ise modüler zincir güvencesi ve örneklemeli doğrulama avantajıyla öne çıkar.
Ekosistem Nabzı: 2025’te Neler Oldu?
- Celestia Yol Haritası ve Yükseltmeler: 2024 sonundaki Ginger (v3) ile blok süresi yarıya indi; yönetişim daha büyük bloklara kapı araladı. 2025 boyunca daha yüksek blok alanı tartışması gündemde.
- EigenDA Throughput ve Ürünleşme: Resmî vitrin 50 MB/s throughput’u öne çıkarıyor; entegrasyon ekosistemi (Orbit, RaaS) L3 açılışlarını kolaylaştırıyor.
- Ağ Entegrasyonları: Mantle gibi ağlarda EigenDA aktivasyonu 2025 güncellemelerine girdi; farklı L2’ler ve RaaS sağlayıcıları DA esnekliğini standart hâle getiriyor.
- Arbitrum Orbit L3 dalgası: Resmî dokümantasyon ve rehberler, L3 açmayı “dokümantasyon okuyup kurulabilir” bir seviyeye indirdi; bu da L3’leri ürün ekipleri için somut bir seçenek hâline getirdi.
Hangi Senaryoda Hangisi? Karar Ağacı
- Uygulama türünüz yüksek bant genişliği mi istiyor?
- Saniyede büyük veri yazımı (ör. sosyal feed, oyun içi mikro işlemler) varsa EigenDA’nın throughput odaklı yaklaşımı avantajlı olabilir.
- Zincir tabanlı DA ve örneklemeli doğrulama istiyor musunuz?
- Zincir-üzerinden doğrulanabilir DA ve modüler vizyon önem arz ediyorsa Celestia öne çıkar. Blobstream ile Ethereum’a köprü kurabilirsiniz.
- Hızlı L3 açılışı ve ekosistem köprüleri
- Arbitrum Orbit ile L3 kurup EigenDA veya Celestia tabanlı DA seçmek; hem köprü hem araç zincir erişimi nedeniyle pratik olabilir.
- Yönetişim ve bağımlılıklar
- Restaking güvenliğine mi (EigenDA) yoksa bağımsız bir konsensüs+DA zincirine mi (Celestia) dayandığınıza göre risk yönetimini, denetimi ve operatör çeşitliliğini planlayın.
2025–2026 Görünümü: L3 Patlaması mı Geliyor?
L2’lerin üzerine kurulan L3 dalgası, “uygulama-zincir” fikrini geniş kitlelere taşıyor. Geliştiriciler, maliyet-kullanılabilirlik-güvenlik üçgeninde ağırlık merkezini istedikleri gibi kaydırabiliyor. Celestia ve EigenDA gibi DA çözümlerinin rekabeti, fiyatları daha da aşağı çekebilir; bu da kullanıcı başına gelir modellerini iyileştirip, Web3 kullanıcı deneyimini Web2’ye yaklaştırabilir. Öte yandan, köprü güvenliği, DA kesintileri ve yönetişim riskleri gündemde kalacak. Ekosistem; çoklu DA stratejileri, failover planları ve gözlemci/kanıtlayıcı çeşitliliği ile bu riskleri dengelemeye yönelecek. (kriptoMAGIC)
Son Söz
Layer-3 + modüler DA eşleşmesi, 2025’te ölçeklenebilirliğin ana arterine dönüştü. Celestia zincir tabanlı DA’sıyla modüler vizyonun saf hâlini sunarken; EigenDA restaking güvencesi ve yüksek throughput iddiasıyla uygulama ekiplerine agresif maliyet/performans vaat ediyor. Hangi yolu seçerseniz seçin; karar, güvenlik varsayımları, ekosistem entegrasyonu ve iş modeli üzerinde etkili olacak.
kriptoMAGIC okurlarına mesajımız net: L3 tasarlamak artık “araştırma projesi” değil; doğru DA katmanı, doğru yürütme yığını ve olgunlaşmış RaaS/framework setiyle, ürün ekipleri için uygulanabilir bir strateji.
