Perpetual DEX’ler 2025: GMX, dYdX, Hyperliquid ve Risk Yönetimi
Giriş: On-chain türevlerde yeni denge
2025, on-chain türev piyasalarının hem kurumsal hem de perakende katılımla eşi görülmemiş bir ölçeye ulaştığı yıl oldu. Perpetual sözleşmeler, kripto türev hacminin yaklaşık %75–80’ini temsil ederek piyasanın omurgası hâline geldi; on-chain perp DEX hacimleri ise yıl içinde art arda rekorlar kırdı. Bu ivmenin merkezinde üç isim öne çıktı: GMX, dYdX ve Hyperliquid. Bu haber/analiz, kriptomagic.com okurları için 2025’in güncel verilerine dayanarak bu üç protokolün mimarisini, risk motorlarını, likidite dinamiklerini ve profesyonel risk yönetimi pratiklerini yan yana koyuyor.
Makro resim: Hacimler, paylar ve rekabet dinamikleri
On-chain perp DEX’lerin 2025’te çeyrek bazında trilyon dolarlık hacimlere yürüdüğü dönemde, spot DEX tarafı da toparlanma sinyalleri verdi. CoinGecko’nun Q3 2025 raporuna göre ilk 10 DEX’in toplam spot hacmi çeyreklik bazda %9,9 arttı; öte yandan perp tarafında aylık rekorlar görüldü. Ekim 2025, teşvik sezonları ve tasfiyelerin tetiklediği volatiliteyle perp DEX’ler için rekor ay olarak kayda geçti; sektörün toplam perp hacmi yaklaşık 1,2 trilyon dolara ulaştı. Yılın ilk yarısında Hyperliquid’in pazar payında belirgin bir baskınlık ölçülürken, sonbaharda yoğun teşvikli yeni rakipler nedeniyle payın çift haneli düşük seviyelere gerilediği dönemler görüldü. Bazı raporlar, Ekim’de pazar payının ~%10’a düştüğünü, eşzamanlı olarak yeni platformların öne çıktığını gösterdi; bu tablo teşvik mimarisi ile kalıcı “gerçek derinlik” arasındaki farkın altını çiziyor.
GMX: V2’nin modüler likiditesi ve LP riski ayrıştırması
GMX, V1 döneminde tek sepetli GLP tasarımıyla LP’leri protokol genel riskine maruz bırakıyordu. V2 ile pazar-bazlı GM havuzlarına geçiş (GM-ETH, GM-BTC vb.) LP tarafında sermaye tahsisini ince ayara soktu: her pazarın fonlama, slipaj ve volatilitesi kendi getirisine yansıyor; zarar-kâr paylaşımı “yerelleşiyor.” Oracle güncellemeleri, pazar-bazlı ücretler ve long/short dengesine göre dinamik parametreler, pozisyon yönetimindeki sürtünmeyi azaltmayı hedefliyor. 2025 yazında eski modüllerden kaynaklanan güvenlik olayı (V1/GLP) kısa süreli bir şok yaratsa da fonların büyük kısmının iade edilmesi ve V2’nin etkilenmemesi, operasyonel geri dönüş hızının önemini hatırlattı. Protokol tarafında 2025 yol haritası, V2.2 iyileştirmeleri ve risk/ücret kalibrasyonlarıyla LP güvenini daha da güçlendirmeyi amaçladı. Ayrıca GMX istatistik panelleri, hacim/ücret görünürlüğünü düzenli biçimde sunmayı sürdürüyor.
dYdX: Appchain, zincir üstü sipariş defteri ve kullanım-temelli ödüller
dYdX, 2024 sonunda v4 ile Cosmos SDK tabanlı bağımsız uygulama-zincirine (appchain) geçerek zincir üstü sipariş defterini düşük gecikmeyle ölçekledi. 2025 boyunca benimsenen “kullanım-temelli” staking ödülleri, salt enflasyon sübvansiyonu yerine ağdaki işlem faaliyetiyle doğrudan bağlantılı dağıtım sundu; böylece güvenlik/performans teşvikleri, gerçek kullanım sinyalleriyle hizalandı. Topluluk hazinesinden yönetilen hibe ve kampanyaların (ör. trader teşvik uzatımları) belirli dönemlerde yenilendiği; ekosistem fonlarının geliştirici araçlarını ve yeni kullanıcı kazanımını desteklediği görüldü. Parametre yönetimi (komisyon, community tax, dağıtım kuralları) zincir üstü yönetişimle düzenli biçimde güncellendi ve validatör/delegatör ekonomisiyle bütünleşti.
Hyperliquid: Yürütme kalitesi, ürün hızı ve pay dalgalanmaları
Hyperliquid, 2025’in ilk yarısında perp DEX pazar payında ve defter derinliğinde çıtayı yükseltirken, yılın ikinci yarısında teşvikli rakiplerin agresif kampanyaları nedeniyle payında belirgin dalgalanmalar yaşadı. H1 2025’te bazı ölçümlerde yüksek dominans sergileyen protokol, sonbaharda %10 civarına kadar gerileyen payla “kampanya yoğunluğu – yürütme kalitesi – ürün kapsamı” dengesinin oynaklığını görünür kıldı. Yine de portföy marjin, izole/çapraz kaldıraç modları, uzun kuyruk (long-tail) sözleşme listeleri ve düşük gecikmeli eşleşme hedefleriyle perakende ve yarı-profesyonel trader’lar için rekabetçi bir yürütme deneyimi sunan bir çekirdek tasarıma sahip. Bu sonuç, “hızlı ve derin” defterin tek başına yeterli olmadığını; teşvik sonrası likidite erimesine dayanıklı bir ekosistem kurgusunun şart olduğunu gösteriyor.
Risk yönetiminin 7 sütunu: Perpetual trader ve LP’ler için çerçeve
- Fiyat akışı ve oracle tasarımı: GMX’te V2 ile daha sık ve çok kaynaklı beslemeler dar piyasalarda manipülasyon riskini azaltmayı hedefler. dYdX appchain’de emir defterine gömülü fiyat keşfi kullanılır. Hyperliquid, AMM–defter harmanıyla spread baskısını düşürmeye çalışır. Trader, düşük hacimli çiftlerde oracle güncelleme frekansını, maksimum sapma limitlerini ve olağanüstü durum kurallarını kontrol etmeli.
- Fonlama oranı dinamikleri: Sürekli sözleşmelerde fonlama piyasa duyarlılığını yansıtır. GMX’te pazar-bazlı parametreler, dYdX’te kullanım ve defter dengesine göre ayarlanır; Hyperliquid’de ürün bazında hızlı güncellemeler arbitraj baskısını azaltır. Strateji, fonlama–spot baz açılmasına karşı hedge kurallarını içermeli.
- Tasfiye mekanikleri: Marjin çağrısı ve tasfiyede kullanılan oracle/defter snapshot’ları, slipaj sınırları ve sigorta fonlarının boyutu kritiktir. dYdX’te toplulukça belirlenen risk limitleri; Hyperliquid’de yüksek frekanslı tasfiye botları; GMX’te pazar bazlı likiditeye göre dinamik tasfiye cezaları öne çıkar.
- Likidite derinliği ve piyasa etkisi: 1–5 milyon USD’lik piyasa emirlerinde beklenen kayma ve defter derinliği borsalar arasında anlamlı farklılık gösterir. Ölçümde sadece ortalamalar değil stres senaryoları da kullanılmalı.
- Rehypothecation ve sigorta fonları: Sigorta fonunun şeffaflığı, büyüklüğü ve doldurma kuralları tail-risk dönemlerinde belirleyicidir. GMX V2’nin pazar bazlı zarar-kâr paylaşımı lokal sigorta mantığına yaklaşır. dYdX’te zincir üstü fonlama yönetişimle ayarlanır. Hyperliquid’de metriklerin sık izlenmesi gerekir.
- Yönetişim ve teşvik programları: Kısa dönemli hacim için verilen yoğun teşvikler, pay/derinlikte hızlı iniş-çıkışlara yol açabilir. dYdX’in hibe/teşvik programları ve parametre yönetimi sürdürülebilirlik ile kısa vadeli cazibe arasında denge arar; GMX DAO, V2 optimizasyonlarıyla LP güvenini artırmayı amaçlar; Hyperliquid ürün yenilikleriyle organik hacmi korumaya çalışır.
- İşletim ve güvenlik: 2025’te bazı protokollerin eski modüllerinde güvenlik olayları görüldü; ana ürünün etkilenmemesi ve iade süreçleri, operasyonel geri dönüş hızının önemini gösterdi. Düzenli denetimler, bounty süreçleri ve acil durum prosedürleri, platform seçiminin ayrılmaz parçasıdır.
GMX – dYdX – Hyperliquid: Stratejik karşılaştırma (kısa tablo anlatımı)
• Yürütme mimarisi: dYdX v4, zincir üstü order book ile CEX benzeri eşleşme hızlarını hedefler; GMX, oracle destekli takas/pozisyon motorunu pazar-bazlı havuz yapısıyla birleştirir; Hyperliquid, defter/AMM meleziyle derinlik ve gecikme arasında optimum nokta arar.
• Sermaye verimliliği: GMX V2’nin GM token’ları LP tarafında sermaye tahsisini ince ayara sokar. dYdX portföy marjı ve risk limitleriyle çok enstrümanlı netleştirme sağlar. Hyperliquid’de izole/çapraz modların esnekliği ve ürün çeşitliliği öne çıkar.
• Likidite sürekliliği: 2025’te teşvik dalgaları pazar paylarını oynatırken derinliği kalıcı kılan platformlar keskin hareketlerde daha düşük slipaj sundu. Trader, kampanya kaynaklı hacmin “gerçek derinliğe” dönüşüp dönüşmediğini ölçmeli.
• Ekosistem ve araçlar: dYdX’in grants/ekosistem fonları geliştirici araçlarını olgunlaştırdı; GMX tarafında analitik/hedge araçları ve zincirler arası entegrasyonlar genişledi; Hyperliquid’de hızlı ürün lansmanları perakende trader araç setini zenginleştirdi.
2025’te öne çıkan taktikler: Profesyonel disiplin
• Çok-borsa dağıtım: Aynı enstrümanda üç protokolde paralel pozisyon, fonlama dalgalarında riski yayar; fakat komisyon ve yürütme maliyeti dikkatle kalibre edilmelidir.
• Fonlama arbitrajı ve baz spreadi: Spot–perp baz açığını delta-nötr stratejilerle kilitlemek; likidite yoğun saatlerde fonlama dönüşlerini kovalarken slipaj ve kuyruk riskini sınırlamak.
• Stres testi: 5–15 bps slipaj ve %3–5 ani volatilite şokuyla PnL hassasiyeti; tasfiye fiyatları ve sigorta fonu senaryoları.
• Likidite takvimi: Teşvik sezonları, yönetişim oylamaları ve ürün lansmanları öncesi/sonrası derinlik analizi; “kampanya bittiğinde” likidite erimesine karşı tedbir.
• Operasyonel hijyen: API anahtar rotasyonu, IP beyaz listeleme, düşük gecikmeli rota seçimi; oracle sapmalarında pozisyon küçültme kuralları.
• Parametre gözetimi: dYdX’te zincir parametreleri ve validatör komisyonları; GMX’te pazar-bazlı ücret/likidite eşikleri; Hyperliquid’de ürün bazında marjin ve risk motoru güncellemeleri günlük izlenmeli.
Düzenleyici ve piyasa riskleri: Nerede duruyoruz?
Perpetual sözleşmelerin kaldıraç, fonlama ve olası negatif dışsallıkları 2025’te düzenleyicilerin daha yakından izlediği başlıklar arasında. Appchain/topluluk hazinesi üzerinden yürütülen teşviklerin sürekliliği; token unlock takvimleri, yönetişim değişiklikleri ve zincir güvenliğiyle doğrudan ilişkili. Türkiye özelinde raporlama ve vergilendirme tartışmaları, platform seçimi kadar operasyonel şeffaflık ve veri arşivlemeyi zorunlu kılıyor. Kurumsal katılım artarken, karşı-taraf riski yerine “protokol/parametre riski”ne odaklanan yeni bir uyum kültürü öne çıkıyor; fonlama şokları ve tasfiye sarmalları için kurum içi limitler, erken uyarı göstergeleri ve acil durum protokolleri standart hâline geliyor.
Sonuç: Veriye dayalı, esnek ve çok-kanallı kalın
2025’te perp DEX rekabeti hızlandı; paylar hızla el değiştirirken teknoloji, risk motoru ve yönetişimde “sürdürülebilir derinlik” belirleyici olmaya devam ediyor. GMX, pazar-bazlı V2 tasarımıyla LP’lere daha iyi risk ayrıştırma ve daha net getiri profili sunarken; dYdX, appchain ve kullanım-temelli ödüllerle zincir üstü yürütmede standart koyuyor. Hyperliquid ise hız/ürün yayılımıyla düşük gecikme–yüksek erişim dengesini zorluyor; fakat pay dinamiklerinin teşvik mimarisine duyarlı olduğu unutulmamalı. Trader ve LP’ler için ana mesaj net: Teşviklerin gölgesine kapılmadan, fonlama–tasfiye–sigorta üçgenini ve likidite sürekliliğini veriyle izleyen, çok-kanallı bir pozisyon yönetimi kurmak 2025’in zorunluluğu. Bu çerçeveyi, kriptomagic.com okurları için hazırladığımız bu güncel rehberde özetledik.
