Availability Heuristic: Erişilebilirlik Kestirmesi
İnsan zihni karar verme süreçlerinde her zaman rasyonel çalışmaz. Çoğu zaman, en hızlı ve kolay hatırlanan bilgilere dayanarak yargılarda bulunuruz. Bu durum psikolojide “Availability Heuristic” yani “Erişilebilirlik Kestirmesi” olarak tanımlanır. Kripto piyasalarından günlük alışkanlıklara kadar birçok alanda bu bilişsel yanlılık, insanların kararlarını etkiler. Kriptomagic.com olarak bu yazıda, erişilebilirlik kestirmesinin ne olduğunu, nasıl işlediğini, finansal kararlar üzerindeki etkilerini ve bundan nasıl korunabileceğimizi derinlemesine inceleyeceğiz.
Erişilebilirlik Kestirmesi Nedir?
Erişilebilirlik kestirmesi, insanların bir olayın olasılığını veya önemini değerlendirirken, o olaya dair örnekleri hafızalarından ne kadar kolay çağırabildiklerine bağlı kalmalarıdır.
Örneğin:
- Haberlerde sık sık uçak kazaları gördüğümüzde, uçak yolculuğunun aslında olduğundan daha tehlikeli olduğunu düşünebiliriz.
- Kripto dünyasında bir yatırımcı, sosyal medyada sürekli “Bitcoin yükseliyor” haberlerini görüyorsa, piyasanın genel durumunu göz ardı edip sadece yükseliş eğilimi varmış gibi davranabilir.
Bu kestirme zihinsel bir “kısayol” sunar ancak çoğu zaman yanlış değerlendirmelere yol açar.
Neden Ortaya Çıkar?
Erişilebilirlik kestirmesinin altında yatan temel faktörler:
- Medya Etkisi – Medyada sık tekrar eden bir olay, istatistiksel olarak nadir olsa bile insanların zihninde daha büyük bir yer kaplar.
- Kişisel Deneyimler – Yakın geçmişte yaşanan olaylar, karar verme sürecinde daha baskın hale gelir.
- Duygusal Yoğunluk – İnsanların üzerinde güçlü duygusal etki bırakan olaylar, hafızada daha kolay geri çağrılır.
- Toplumsal Söylem – Çevremizde sık konuşulan bir konu, olduğundan daha yaygın veya olası gibi algılanır.
Kripto Piyasasında Erişilebilirlik Kestirmesi
Kripto para dünyası, erişilebilirlik kestirmesinin en çok görüldüğü alanlardan biridir. Çünkü piyasalar son derece dalgalıdır ve yatırımcılar haber akışına, sosyal medyaya ve kısa vadeli fiyat hareketlerine çok hızlı tepki verir.
1. Bitcoin Örneği
Birçok yatırımcı, geçmişte yaşanan 2017 ve 2021 boğa koşularını sık hatırladığı için, benzer senaryoların her zaman yeniden gerçekleşeceğini düşünür. Ancak bu, finansal döngülerin karmaşıklığını göz ardı eder.
2. Meme Coin Fenomeni
Shiba Inu veya Dogecoin gibi “meme coin”lerin yükselişi, sosyal medyada sürekli gündem olduğu için yatırımcıların zihninde “her meme coin patlayabilir” algısı oluşturur. Bu, rasyonel analiz yerine kolay hatırlanan örneklere dayalı kararlar alınmasına yol açar.
3. Scam ve Dolandırıcılıklar
Kripto dünyasında sık duyulan “rug pull” veya “ponzi” haberleri, yatırımcıların tüm yeni projelere şüpheyle yaklaşmasına sebep olabilir. Oysa her yeni proje dolandırıcılık değildir; fakat erişilebilirlik kestirmesi nedeniyle önyargı oluşur.
Günlük Hayatta Örnekler
Kripto dışında da erişilebilirlik kestirmesinin günlük yaşamdaki etkilerine rastlamak mümkündür:
- Sağlık: Bir kişi, yakın çevresinde birinin kalp krizi geçirdiğini gördüğünde, kendi riskini olduğundan daha yüksek algılayabilir.
- Trafik: Haberlerde sık sık trafik kazaları görmek, araba kullanmanın tehlikesini olduğundan daha fazla hissettirebilir.
- Alışveriş: İndirim kampanyalarını sürekli görmek, ürünlerin gerçekten avantajlı olduğunu düşündürür.
Psikolojik Temeller
Psikolog Amos Tversky ve Daniel Kahneman, bu kavramı 1973 yılında ortaya koydu. İnsan zihninin sınırlı bilgi işlem kapasitesine sahip olduğunu ve bu nedenle “heuristic” adı verilen zihinsel kestirmeler kullandığını savundular.
Erişilebilirlik kestirmesi, beynin hızlı karar alma mekanizmasının bir ürünüdür. Ancak hızlı olması her zaman doğru olduğu anlamına gelmez.
Kripto Yatırımcıları İçin Riskler
Kriptomagic.com olarak yatırımcıların sık yaptığı hataları incelediğimizde, erişilebilirlik kestirmesinin doğrudan etkili olduğunu görüyoruz:
- Yanıltıcı Güven: Bir coinin kısa sürede çok kazandırdığına şahit olmak, benzer fırsatların sürekli mevcut olduğu algısını yaratır.
- Panik Satışları: Sosyal medyada sıkça görülen “çöküş” haberleri, yatırımcıların mantıksız bir şekilde satış yapmasına yol açabilir.
- Yanlış Risk Algısı: Medyada “hack” haberlerinin çok duyulması, kriptoyu olduğundan daha güvensiz gösterebilir.
Erişilebilirlik Kestirmesinden Nasıl Korunuruz?
- Veriye Dayalı Kararlar – Yalnızca hatırladığımız olaylara değil, güvenilir istatistiklere bakmalıyız.
- Uzun Vadeli Perspektif – Kısa vadeli haberler yerine, uzun dönemli trendleri takip etmek daha sağlıklı sonuç verir.
- Çeşitlendirme – Yatırımları farklı alanlara bölmek, tek bir olayın tüm portföyü etkilemesini engeller.
- Medya Filtresi – Sosyal medyadaki her bilginin doğru olmadığını kabul ederek hareket etmek gerekir.
- Duyguları Yönetmek – Duygusal yoğunluk kararları çarpıtabilir. Bu nedenle soğukkanlı kalmak şarttır.
Kripto Dünyasında Profesyonel Yaklaşım
Profesyonel yatırımcılar, erişilebilirlik kestirmesinden korunmak için şu yöntemleri uygular:
- Temel Analiz – Projelerin teknik altyapısını, ekip yapısını ve yol haritasını incelemek.
- Teknik Analiz – Geçmiş fiyat hareketlerini rasyonel göstergelerle değerlendirmek.
- Risk Yönetimi – Stop-loss emirleri, sermaye bölüşümü ve kaldıraç oranlarının dikkatli ayarlanması.
- Araştırma Çeşitliliği – Tek bir haber kaynağına değil, farklı kaynaklara başvurmak.
Erişilebilirlik Kestirmesi ve Yatırımcı Psikolojisi
Finansal kararlar yalnızca sayılara değil, psikolojiye de bağlıdır. İnsanların kolay hatırladıkları örneklere göre yatırım kararı vermesi, piyasaların dalgalanmasına katkıda bulunur.
Bu durum, özellikle FOMO (Fear of Missing Out) yani “fırsatı kaçırma korkusu” ile birleştiğinde, irrasyonel alım-satımları artırır.
Sonuç: Bilinçli Yatırım İçin Farkındalık
Erişilebilirlik kestirmesi, insan zihninin doğal bir parçasıdır. Tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmasa da, farkında olmak ve veriye dayalı kararlar almak büyük önem taşır.
Kriptomagic.com olarak, yatırımcıların hem psikolojik hem de finansal açıdan bilinçlenmesini hedefliyoruz. Çünkü kripto piyasalarında başarı, yalnızca doğru projeyi seçmekten değil, aynı zamanda doğru düşünme biçiminden geçer.
