CEX vs DEX 2025: Likidite, Ücretler, Kullanıcı Güveni ve Regülasyon
Kripto piyasasında 2025, merkezi borsalar (CEX) ile merkeziyetsiz borsalar (DEX) arasında “hangi taraf üstün?” sorusunun artık tek bir cevabı olmadığını gösterdi. Likidite derinliği, işlem ücretleri, kullanıcı güveni ve regülasyon baskısı; yatırımcıların tercihlerini dinamik bir şekilde şekillendiriyor. Bu kapsamlı incelemede 2025’in güncel verileri ışığında CEX ve DEX ekosistemlerini karşılaştırıyor, işletmeler ve bireysel yatırımcılar için pratik bir karar çerçevesi sunuyoruz. (kriptoMagic.com)
2025’in Fotoğrafı: Hacim, Pazar Payı ve DEX:CEX Oranı
2025’in üçüncü çeyreğinde ilk 10 DEX’in toplam spot hacmi yaklaşık $964 milyar ile çeyreklik bazda yükseldi. Buna karşın spot DEX:CEX hacim oranı, ikinci çeyrekteki zirve 0,23 seviyesinden 0,18’e gerileyerek tarihsel ortalamalara döndü. DEX lideri Uniswap, Q3’te hacmini çeyreklik %44,7 artırarak (yaklaşık $297 milyar) payını büyüttü; yine de CEX tarafı toplam spot işlem hacminin daha büyük bölümünü çekmeyi sürdürdü.
CEX cephesinde tablo daha konsolide: 2025 yazında Binance, spot piyasada %39–40 bandında pazar payıyla liderliğini korurken, MEXC ikinci sırada yer aldı. Bu, CEX tarafında ölçek ekonomilerinin ve piyasa derinliğinin sürdüğünü; DEX’lerin ise periyodik hacim sıçramalarına rağmen henüz “toplam” pazar payını kalıcı şekilde dönüştürmediğini gösteriyor.
Likidite: Derinlik, Kayma (Slippage) ve Türevler
Likidite kalitesi, kullanıcı deneyimini belirleyen kritik değişken. CEX’ler emir defteri modeli sayesinde çoğu majör paritede daha dar spread ve daha düşük slippage sağlar. Özellikle kurumsal hesaplar, derin emir defterleri ve marj ürünleri nedeniyle büyük blok işlemleri CEX’te yürütmeyi tercih eder. Kaiko’nun 2025 sonbahar analizleri, türev (özellikle perpetual) ürünlerin piyasa hacminde baskın rolünü koruduğunu, riskten korunma (hedge) pratiklerinin de bu eksende şekillendiğini gösteriyor.
DEX tarafında ise iki farklı resim var:
- Spot DEX’ler (AMM ve RFQ modelleri) majör token’larda rekabetçi; uzun kuyruklu (long-tail) varlıklarda likidite “havuzlara” bağımlı olduğu için dalgalanabiliyor.
- Perpetual DEX’ler (ör. dYdX v4 ve yeni nesil zincirler) hızlı büyüyor; bazı ağlarda günlük/aylık hacimler anlamlı seviyelere çıkarken, açık faiz (OI) ve 24s hacim metrikleri de kurumsal ilgiyi işaret ediyor. dYdX’in on-chain v4 istatistikleri, 2025’te düzenli milyarlarca dolarlık aylık perp hacmi ve istikrarlı OI seviyelerine işaret ediyor.
Özetle: Majör paritelerde derinlik ve büyük bloklar için CEX hâlâ bir adım önde. Yenilikçi fiyat keşfi ve 7/24 izinsiz erişim isteyenler için DEX, özellikle perp ürünlerde, ciddi bir alternatif hâline geldi.
Ücretler: “Gas + Protokol Ücreti” mi, “Maker/Taker” mi?
CEX ücret modeli genelde maker/taker kademelerine dayanır; yüksek hacimli kullanıcılar için indirimler, borsa token’ı kullanımına bağlı avantajlar ve takas kampanyaları söz konusudur. Türevlerde fonlama (funding) dinamikleri eklenir.
DEX ücret modeli ise protokol ücretleri + ağ gas maliyetlerinin bileşimidir. 2025’te L2’lerin olgunlaşması, DEX tarafında gas maliyetini belirgin şekilde sınırladı; Uniswap’ın 2025’teki günlük hacimlerinin %67+’sinin L2’lerde dönmesi tesadüf değil. Yıllık ortalamada Uniswap’ın günlük hacmi $1–2 milyar bandında seyrederken, L2 dağılımı ücret/verim dengesinin kullanıcıyı katmanlara ittiğini gösteriyor.
Kısa not: DEX’lerde “dinamik ücret” ve likidite sağlayıcı (LP) getirileri, ücret resmini çift taraflı kılar: Kullanıcı işlem ücreti öderken, LP’ler ücret + teşvik kazanır; buna karşılık geçici kayıp (impermanent loss) riski vardır. CEX’te bu risk yoktur; borsa, piyasa yapıcı ve kullanıcı rollerini ayrıştırır.
Kullanıcı Güveni: Saklama, Şeffaflık ve Operasyonel Risk
CEX’ler, saklama (custody) hizmeti verdikleri için güvenlik olayı yaşandığında kullanıcı fonları etkilenebilir; bunun karşısında rezerv kanıtı (PoR), sigorta fonları ve iç kontrol mekanizmaları bulunur. Büyük CEX’ler, 7/24 destek, fiat geçitleri ve kurumsal “account management” gibi hizmetlerle güven algısını güçlendirir.
DEX’ler ise self-custody üzerine inşa edilir: Özel anahtar sizde olduğu için saklama riski borsaya devredilmez; risk, daha çok akıllı sözleşme güvenliği, MEV, fiyat oracle’ları ve köprü (bridge) bağımlılıklarına kayar. 2025’te perp DEX’lerin zincir üstü metrikleri (günlük hacim, OI) artarken, kullanıcılar cüzdanlarındaki varlıkları borsa hesabına yatırmadan işlem yapabildikleri için “saklama bağımsızlığı” kritik bir artı oldu. dYdX Chain’in 24s hacim ve OI verileri bu sürekliliği destekliyor.
Pratik çıkarım: “Anahtarlar sizin değilse, coin’leriniz de sizin değildir” ilkesi DEX lehine güçlü bir argüman. Bununla birlikte, operasyonel kullanım kolaylığı, fiat on-ramp ve düşük sürtünme arayan kullanıcı/kurumlar için CEX hâlen daha düşük bariyerli.
Regülasyon: MiCA, ESMA ve 2025 Takvimi
Avrupa’da MiCA hükümleri 30 Aralık 2024 itibarıyla büyük ölçüde yürürlüğe girdi; stablecoin hükümleri ise Haziran 2024’te devreye alınmıştı. AB ülkeleri 2025 boyunca geçiş hükümlerini işletiyor; bazı yargı çevrelerinde 2025 sonuna kadar lisans/geçiş pencereleri tanımlandı. Bu, AB’de faaliyet gösteren CEX’ler için açık bir lisanslı çerçeve; DEX’ler içinse uygulama ve yorum farklılıklarını gündeme getiriyor.
Ayrıca AB denetçisi ESMA’nın 2025’te gözetim alanını merkezîleştirme ve ulus-üstü uyumu artırma yönündeki adımları, ilerleyen dönemde sınır-ötesi borsa faaliyetlerini daha tutarlı kurallarla yönetecek bir yapıya işaret ediyor. Bu “AB tek pazarı” vizyonu, özellikle büyük CEX’ler için bağlayıcı; DEX’ler açısından da arayüz/operatör düzeyinde uyum gerekliliklerini gündeme getirebilir.
Sonuç: 2025–2026 döneminde AB’de lisanslı faaliyet göstermeyen CEX’lerin alanı daralırken, DEX’lerin uyumluluk katmanı (ör. coğrafi erişim kısıtları, KYC kapıları olan arayüzler) gibi hibrit çözümlerle evrildiği bir tablo muhtemel.
Konsolidasyon ve Kurumsal İlgi
2025’te borsa ekosisteminde M&A dalgası belirginleşti. Öne çıkan hamlelerden biri, Coinbase’in Deribit’i satın alma anlaşması oldu; kurumsal opsiyon pazarının lideriyle spot/türev tekliflerinin tek çatı altında birleşmesi, CEX tarafında ürün çeşitliliği ve risk yönetimi kapasitesinin derinleşeceğine işaret ediyor. Kurumsal sermaye; düzenlenmiş platform, derin likidite ve teminat yönetimi arıyor.
2025’te Hangi Durumda Hangisi? (Karar Matrisi)
- Büyük Blok İşlemi / Derin Emir Defteri Gerekli: CEX
- Self-Custody Önceliği / Egemenlik: DEX
- Fiat Geçidi / Hızlı Para Yatırma-Çekme: CEX
- Uzun Kuyruklu Token’lar / İnovatif Piyasalar: DEX
- Uyum Gereklilikleri / Kurumsal Raporlama: CEX (AB/UK/ABD lisanslarıyla)
- Kesintisiz Erişim, Küresel Kullanılabilirlik: DEX (ağ tıkanıklığına dikkat)
- Ücret/Verim Optimizasyonu (L2): DEX (özellikle L2 üzerinde AMM/RFQ)
- Marj, Perp ve Gelişmiş Türev Araçları: Her iki tarafta da güçlü; CEX’te ürün çeşitliliği, DEX’te self-custody artısı
Ücret ve Likidite Karşılaştırması: 3 Senaryo
- Majör Parite (BTC/ETH) – 500.000 USDT Tek Blok:
- CEX: Dar spread, minimal kayma; kurumsal hesap indirimiyle efektif ücret düşük.
- DEX (L2/AMM): Havuz derinliğine bağlı; RFQ veya TWAP ile kayma azaltılabilir; gas + protokol ücreti toplamına bakılır.
Öneri: Zamanlama kritikse CEX; esneklik/self-custody önemliyse DEX-RFQ/TWAP.
- Orta Hacim (50.000 USDT) – Uzun Kuyruk Token:
- CEX: Listelenme yoksa seçenek sınırlı.
- DEX: Havuz varsa rekabetçi; slipajı minimize etmek için limit order/RFQ koşulları.
Öneri: DEX lehine.
- Perp İşlemler – Gün İçi Hedge:
- CEX: Ürün çeşitliliği, risk motorları ve marj/teminat esnekliği kuvvetli.
- DEX: dYdX v4 gibi zincirlerde ciddi likidite; self-custody avantajı.
Öneri: Kurumsal raporlama/hesap planı gerekiyorsa CEX; zincir üstü şeffaflık ve gözetimsiz erişim öncelikse DEX.
Güven ve Operasyon: Kullanıcı Deneyimini Ne Belirliyor?
- CEX: KYC/AML süreçleri, fiat giriş-çıkış kolaylığı, 7/24 destek, mobil-masaüstü entegrasyonu.
- DEX: Cüzdan deneyimi, zincir seçimi (L2’ler), köprü kullanımı, mevduat çekimi yok; işlemler doğrudan zincirde.
- İş Sürekliliği: CEX’te bakım/servis kesintileri yaşanabilir; DEX’te ağ tıkanıklığı ve gas yoğunluğu riskleri vardır.
- Gizlilik: CEX, regülasyon sebebiyle veri toplar; DEX, zincir üstü şeffaflıkla gelir fakat işlemler herkese açıktır.
- Güvenlik: CEX tarafında borsa operatör riski; DEX tarafında akıllı sözleşme/MEV/price-oracle riskleri.
2026’ya Doğru Beklentiler
- AB’de MiCA Uygulaması Derinleşecek: Geçiş sürelerinin bitmesiyle lisanslı CEX ekosistemi netleşecek; bazı DEX arayüzleri de uyumluluk katmanları ve coğrafi erişim kurallarıyla evrilecek.
- Türevlerde DEX Payı Artabilir: Zincir üstü risk motorları ve merkeziyetsiz takas katmanları olgunlaştıkça perp DEX’lerin payı büyümeye aday. Kaiko’nun 2025 analizlerindeki türev baskınlığı eğilimi, bu dönüşümle uyumlu.
- Konsolidasyon Devam Edebilir: Büyük CEX’ler, türev/opsiyon uzmanlarını ve altyapı şirketlerini bünyelerine katarak kurumsal tekliflerini genişletebilir.
- L2 ve Modüler Mimariler: DEX ücret/performans dengesini daha da iyileştirerek kullanıcıyı zincir üstüne çeker; Uniswap’ın L2 ağırlığı bunun erken göstergesi.
Sonuç: “Ya-o ya-bu” Değil, Amaç Odaklı Seçim
2025’te CEX ve DEX ekosistemleri birbirlerinin alanına doğru yaklaşıyor: CEX’ler şeffaflık ve uyum tarafında çıtayı yükseltirken, DEX’ler kullanıcı egemenliğini bozmadan kurumsal ihtiyaçlara cevap verecek likidite ve ürün setine yaklaşıyor. Tercih; işlem büyüklüğü, regülasyon gereksinimleri, saklama tercihi ve ücret/performans dengesiyle belirlenmeli.
Kısa reçete:
- Kurumsal hesap, fiat köprüsü, raporlama: CEX
- Self-custody, L2 verimliliği, izinsiz erişim: DEX
- Perp ve yoğun kaldıraç: Her iki tarafta da seçenek var; risk motoru ve teminat yapısını karşılaştırın.
Bu analiz, kriptoMagic.com okuyucularına 2025’in net resmini sunmayı amaçlıyor: Doğru yanıt tek platform değil; doğru bağlamda doğru araç.
