DEX’lerde İntent Tabanlı Alım–Satım: MEV, Aggregation ve Likidite Rotası
Kripto piyasalarında intent tabanlı alım–satım (niyet bazlı yürütme) 2025’te DEX deneyimini yeniden tanımlıyor. Kullanıcılar artık “nasıl” yerine “ne istediklerini” beyan ediyor: “Şu tokenı en iyi fiyata, şu aralıkta takasla; gaz ücreti/MEV riskini minimize et.” Bu beyan (intent) off-chain ortamda toplanıyor; çözücü/relayer ağları en iyi fiyat–rota–zaman kombinasyonunu bulup on-chain yürütüyor. Sonuç: MEV’e karşı koruma, gaz optimizasyonu, çoklu DEX ve zincirler arası likiditeye tek işlemle erişim. Bu yazıda, kriptomagic.com perspektifiyle kavramı, öne çıkan protokolleri, MEV dinamiklerini ve geliştirici/kurumsal taraf için yol haritasını derliyoruz.
Intent tabanlı model nedir? İşlem yerine sonuç beyanı
Klasik DEX’te kullanıcı, belirli bir havuzda belirli bir rota ile işlem talimatını zincire gönderir; bu esnada front-running, sandwich gibi MEV taktiklerine açık kalır. Intent modelinde ise kullanıcı off-chain imzalı bir niyet paylaşır; profesyonel çözücüler rekabet ederek en iyi yürütmeyi teklif eder, kazanan çözüm on-chain finalize edilir. Böylece kullanıcı rota ve yürütme detaylarını delege eder, karşılığında daha iyi fiyat keşfi ve MEV’e karşı sistematik koruma elde eder. Bu yaklaşım, DEX aggregator mantığının (çoklu borsadan en iyi fiyatı çekme) bir üst basamağıdır ve 2025’te olgunlaşmıştır.
Öncüler: CoW Protocol, UniswapX ve 1inch Fusion(+)
- CoW Protocol: Intent’leri “batch auction” ile eşleştirir, çözücü yarışmasıyla en iyi fiyatı bulur ve doğal eşleşmeleri (Coincidence of Wants) kullanarak MEV etkisini düşürür. CoW ekosistemi, MEV Blocker gibi araçlarla kullanıcıların zararlı MEV’den korunmasına odaklanır. 2024 değerlendirmesi ve 2025’te devam eden geliştirmeler, protokolün MEV-rezistan mimarisini teyit ediyor.
- UniswapX: Kullanıcılar off-chain açık artırma (Dutch auction) benzeri bir mekanizmayla niyetlerini yayınlar; “filler/relayer” ağı en iyi yürütmeyi sağlar. 2024’te Across ile birlikte zincirler arası intent’ler için bir standart önerisi açıklandı; UniswapX bu yeni ERC’nin ilk benimseyenleri arasında. 2025 sonbaharında ise The Compact v1 ile çok zincirli parçalanmaya çözüm sunan bir araç duyuruldu.
- 1inch Fusion / Fusion+: 1inch, aggregator kökenini intent modeline taşıyarak gazsız, MEV korumalı, çapraz zincir yürütme vizyonunu ortaya koydu. Fusion+, çözücülerin Hollanda usulü (Dutch) açık artırmayla teklif verdiği bir sistem; Hashed Timelock Contracts (HTLC) koordinasyonu ile parça parça zincirler arası doldurma mantığı içeriyor.
Bu üçlü, intent tabanlı yürütmenin farklı tatlarını sunuyor: batch auction (CoW), off-chain auction + relayer (UniswapX) ve aggregator + Dutch auction + cross-chain (1inch Fusion+).
MEV (Maximal Extractable Value) neden kritik ve intent’ler nasıl korur?
MEV, blok üretim sıralamasından ve mempool şeffaflığından türeyen, işlemlerinize karşı işlem yapılmasıyla (front-running/sandwich) gerçekleşen görünmeyen maliyettir. Intent tabanlı protokoller bu maliyeti üç kanalla düşürür:
- Off-chain sipariş/niyet yayını: Mempool’a açık işlem yerine imzalı intent paylaşılır; fırsatçı botlar için sinyal zayıflar.
- Batch auction / solver rekabeti: Çözücüler kullanıcı lehine en düşük toplam maliyeti hedefleyerek yarışır; rekabet negatif kaymayı azaltır.
- Özel yürütme/korumalı yollar: Protokol seviyesinde MEV koruması ve özel relayer yolları tercih edilir.
CoW gibi “niyet → çözücü → toplu yürütme” yapıları, zararlı MEV’i azaltan belirgin araçlardır.
Aggregation 2.0: Rota değil, sonuç odaklı orkestrasyon
Aggregation artık yalnızca “en iyi DEX’i bulma” problemi değil; likidite nerede olursa olsun (AMM, RFQ market maker, L2, hatta farklı L1’ler) en iyi sonucu çıkarma problemidir. 1inch’in tarihsel olarak başlattığı rota parçalayıp birleştirme (Pathfinder) mantığı bugün intent’lerle birleşerek fiyat, gaz, MEV, süre ve başarım boyutlarını aynı objektif fonksiyonda optimize edebiliyor. Bu evrim, aggregator’ları yürütme altyapısına dönüştürüyor.
Zincirler arası (cross-chain) intent’ler: Standartlaşma ve yeni güvenlik modeli
Cross-chain işlemler, köprü riskleri ve parçalı likidite yüzünden tarihsel olarak zorlu oldu. Intent tabanlı yaklaşım, zincirler arası doldurmayı standardize etmeye çalışıyor:
- Uniswap Labs + Across: Zincirler arası intent’ler için yeni bir ERC standardı önerisi yayımlandı; UniswapX’in bu standardı benimseyerek cross-chain desteğini büyütmesi hedefleniyor.
- Fusion+ (1inch): HTLC koordinasyonu ile parça parça cross-chain doldurma; gaz ücreti kullanıcıya değil çözücüye yansır.
- The Compact v1 (Uniswap): ERC-6909 tabanlı yeni araç seti, çok zincirli parçalanmanın giderilmesine dönük bir adım olarak paylaşıldı.
Bu çizgi, “önce intent, sonra köprü” anlayışıyla köprüleri arka plandaki bir yürütme detayı haline getiriyor ve kullanıcıyı köprü risklerinden tecrit etmeyi amaçlıyor.
Geliştirici gözünden: Mimari bloklar ve tasarım kararları
Bir intent DEX/aggregator’ı tasarlarken tipik bileşenler:
- Intent Katmanı: Kullanıcı imzası, şartlar (fiyat aralığı, son tarih, minimum alınacak miktar), isteğe bağlı kısıtlar (MEV korumalı rota zorunluluğu, gaz üst sınırı).
- Çözücü Ağı: Profesyonel market maker’lar, aracı relayer’lar, RFQ sağlayıcılar; Dutch auction, batch auction veya hibrit rekabet.
- Koordinasyon Mantığı: HTLC/işlem kilidi, atomiklik garantileri, kısmi doldurma ve hata geri dönüşleri.
- On-chain Yürütme: En iyi teklifi finalize eden sözleşmeler; çoklu DEX’e bölünmüş anlık takaslar; başarısızlık durumunda güvenli çıkış.
CoW’un batch auction yaklaşımı ve 1inch’in Fusion(+), bu bileşenleri farklı şekillerde kurgulayıp gaz/MEV/fiyat üçlemesini optimize eder.
Kullanıcı deneyimi: Gazsız, slippage kontrollü ve iptal edilebilir akışlar
Intent’ler, kullanıcı tarafında şu taşınabilir faydaları getiriyor:
- Gazsız deneyim: Teklif kazanan çözücü gaz maliyetini üstlenir; kullanıcı sadece imzalar. (Fusion/Fusion+)
- Slippage yerine sonuç odaklı güvence: “Şu minimumu al” şartı; aşırı kaymanın önüne geçen açık artırma dinamikleri. (CoW, 1inch)
- Zincirler arası basitlik: Köprü–onay–takas üçlüsü tek akışta soyutlanır. (UniswapX, Fusion+)
Likidite rotası: Hangi rota, hangi piyasa koşulunda?
Intent yürütme motorları rota seçerken yalnızca “fiyat”a bakmaz; derinlik, anlık etki, MEV riski, gaz gecikmesi ve çapraz zincir kesinlik süresi gibi faktörleri birlikte değerlendirir. Örnekler:
- Yüksek volatilite: Batch auction avantajlı olabilir; çözücüler risk primi dahil en iyi toplam maliyeti verir. (CoW)
- Uzun kuyruklu altcoin’ler: Aggregation + RFQ kombinasyonu, tek bir AMM’ye yüklenmekten daha iyi fiyat sağlayabilir. (1inch)
- Zincirler arası taşımalar: HTLC koordineli kısmi doldurma, köprü risk ve gecikmesini yayarak azaltır. (Fusion+)
Kurumsal hazine ve profesyonel trader için çerçeve
Intent tabanlı DEX’ler, kurumsal hazine yönetimi ve profesyonel trader sınıfı için üç ana argümana dayanıyor:
- Yürütme kalitesi KPI’ları: Toplam kayma (price impact), dolum oranı (fill rate), ortalama yürütme süresi, MEV kaybı metriği.
- Politika/limitler: Karşı taraf riski (RFQ çözümleyiciler), köprü/kilit süreleri, maksimum gaz ve çapraz zincir bütçeleri.
- Gözetim ve kayıt: Off-chain niyet + on-chain finalize dizisi, denetlenebilir işlem günlüğü sağlar.
Bu prensipleri özellikle 1inch Fusion+ ve UniswapX tarafındaki kurumsal entegrasyon duyuruları/teknik yazılar desteklemektedir.
2025 ve sonrası: Standartlaşma, L2’lerde niyet-yerel tasarımlar, yeni zincirler
Ekosistemde üç yön öne çıkıyor:
- Standartlaşma: Uniswap Labs & Across’un cross-chain intent ERC’i; cüzdan ve DEX’lerin ortak dil konuşmasını hedefliyor.
- L2-yerel intent altyapıları: Bazı yeni L2’ler/rollup’lar intents-native olarak tasarlanıyor; zincir seviyesinde yürütme garantileri ve hesap soyutlama ile birleşiyor. (Sektör genel eğilimi)
- Genişleyen çözücü ekosistemi: 1inch’in Fusion+ (çapraz zincirde Dutch auction) ve CoW’un solver ağındaki rekabet, fiyat keşfini derinleştiriyor.
Riskler: Merkezi çözümleyici yoğunluğu, başarısız dolum ve standart uyumu
Her teknolojide olduğu gibi burada da riskler var:
- Çözücü yoğunlaşması: Az sayıda büyük market maker’ın teklifleri domine etmesi, “rekabet → fiyat avantajı” zincirini zayıflatabilir.
- Başarısız dolum/iptal: Zaman penceresi, fiyat aralığı ve cross-chain kesinlik süreleri uyumsuzsa kısmi veya başarısız dolumlar görülebilir; iyi bir fallback şart. (HTLC/timeout)
- Standart uyumu ve birlikte çalışabilirlik: ERC standardının yaygın benimsenmesi ve cüzdan uyumluluğu kritik. (Uniswap Labs & Across önerisi)
Piyasa oyuncuları için aksiyon listesi (trader, protokol, kurumsal)
Trader’lar için:
- Intent destekleyen arayüzlerde minimum alınacak miktar ve son tarih ayarlarını dikkatle belirleyin.
- Likidite ana/yan piyasalarda dağınıksa aggregator + intent kombinasyonunu tercih edin.
- MEV korumalı yürütme işaretlerini (korumalı relayer/özel yol) aktif tutun.
Protokoller için:
- Solver onboarding ve şeffaf açık artırma kuralları rekabeti artırır; fiyat kalitesini yukarı çeker. (CoW yaklaşımı)
- Cross-chain’de HTLC/atomiklik ve kısmi doldurma stratejilerini standartlaştırın. (Fusion+)
Kurumsallar için:
- İç politika belgelerinde MEV kaybı metriği ve cross-chain risk limitlerini tanımlayın; niyet yürütmelerini KPI’larla raporlayın.
- Cüzdan tarafında hesap soyutlama ile onay akışlarını sadeleştirerek operatör hatasını azaltın. (Genel sektör eğilimi)
Sonuç: “Rota” değil “sonuç” dönemi — DEX deneyiminde yeni normal
Intent tabanlı alım–satım; MEV baskısını azaltan, gaz/rota yönetimini soyutlayan ve zincirler arası parçalanmayı kullanıcıdan gizleyen bir üst katman getirdi. CoW Protocol’ün batch auction’ları, UniswapX’in cross-chain standardizasyon çabası ve 1inch Fusion+’ın Dutch auction + HTLC koordinasyonu, 2025’te DEX’leri “işlem” mantığından “niyet” mantığına taşıyor. kriptomagic.com olarak, bu dönüşümün hem perakende kullanıcıya hem de kurumsala daha öngörülebilir maliyet, daha şeffaf yürütme ve daha iyi likiditeye erişim getirdiğini gözlemliyoruz
